Luister naar je eigen filosoof, Britten
15 maart 2019 00:00Bij mijn college over het scheermes van Ockham (straks meer daarover) maakte een van mijn cursisten een onvergetelijke kwinkslag door te stellen dat de Britten met hun Brexit beter naar hun eigen filosofen moeten luisteren. Het was een cursist van mijn HOVO-cursus (onderwijs voor 50+) en die zijn zo gevat; ik leer elke keer weer bij.
Het ging over William van Ockham, een Britse Franciscaanse pater geboren in 1285 in het Engelse plaatsje Ockham. Hij was indertijd een invloedrijk theoloog en vrijdenker, die schreef over allerlei zaken, inclusief natuurkunde, filosofie en politiek. Hij werd aangesteld als hoogleraar bij een Franciscaner school in Avignon maar raakte op een gegeven moment in conflict met Paus Johannes XXII. De Franciscanen predikten namelijk het principe van armoede en geloofden dat Jezus en zijn apostelen geen bezittingen hadden, conform de Handelingen van de Apostelen: “Zij bezaten alles gemeenschappelijk en ieder kreeg wat hij nodig had.” De Paus had wel bezittingen natuurlijk. Omdat hij bang was dat hij veroordeeld zou worden ontvluchtte William Avignon en zocht onderdak bij Keizer Lodewijk IV van Beieren, waar hij bleef schrijven over politiek, terwijl de paus hem en de keizer in de ban deed.
Deze William van Ockham is in de evolutiebiologie bekend vanwege zijn scheermes. Hij stelde dat als je veel verschillende verklaringen voor iets hebt, de eenvoudigste verklaring altijd de beste is. Voer niet meer hypotheses en theorieën op dan nodig zijn voor een sobere verklaring. Snijd met je scheermes alle overbodige bewijslast weg en zorg ervoor dat je alleen datgene overhoudt dat voldoende is voor een verklaring van de verschijnselen. Men noemt het ook wel het principe van spaarzaamheid.
In de biologie pas je dit principe toe bij de reconstructie van het evolutionaire verleden. Als je een verzameling soorten hebt, elk met hun kenmerken zoals poten, vleugels, veren, ogen, geslachtsorganen, en dergelijke, wil je vanuit die kenmerken een evolutionair scenario maken. Welke soorten lijken het meest op elkaar en wat is de meest waarschijnlijke evolutionaire geschiedenis die aangeeft hoe ze uit elkaar zijn ontstaan? Je wilt een stamboom opstellen en, het scheermes van Ockham toepassend, moet die stamboom zo eenvoudig mogelijk zijn.
Of evolutie werkelijk de meest eenvoudige paden volgt is niet gezegd natuurlijk. Er zijn heel wat voorbeelden van uiterst complexe en onlogische structuren in het menselijk lichaam die alleen maar zo zijn omdat ze teruggaan op een voorouder en bij die voorouder een doel dienden dat er nu niet meer is. Vandaar dat sommige wetenschapsfilosofen vinden dat het scheermes van Ockham bot is geworden en het naar de prullenbak verwijzen.
Maar het leuke is nu, William van Ockham was een Brit die in Frankrijk en Duitsland woonde; hij was daarmee een echte Europeaan. En zijn scheermes is linea recta van toepassing op het Brexit-theater. Het Britse Lagerhuis heeft het uittreden uit de EU zo ingewikkeld gemaakt dat niemand er nog een snars van begrijpt. De Lagerhuisleden weigeren de conceptovereenkomst met de EU te accepteren, maar ze willen ook niet in de EU blijven en ook hun premier niet naar huis sturen die ze in deze fijne puinhoop gebracht heeft. Luister naar jullie eigen filosoof, Britsmensen! Als de traditie jullie iets waard is, en dat is het, pas dan het principe toe van William van Ockham. De meest eenvoudige stap is gewoon in de EU blijven. En anders opzouten!
Maar goed, of de Lagerhuisleden werkelijk luisteren naar hun eigen filosoof is de vraag. Net zo goed als de evolutie ook niet altijd de meest eenvoudige oplossing kiest zal het met die bloody Brexit waarschijnlijk uitlopen op een blijvend ingewikkelde constructie waar niemand nog een touw aan vast kan knopen. Toch hoop ik op een vrijdenker als William van Ockham die de knoop met zijn scheermes door kan snijden.
