Raadselachtige Venus aan de mooie blauwe Donau
6 juli 2018 00:00Ze had erg grote en erg blote borsten, de Venus van Willendorf, maar ze leek wel op het plaatje dat ik altijd laat zien bij mijn colleges evolutie van de mens. Nu stond ik oog in oog met haar, de enige echte Venus van Willendorf, in het Natuurhistorisch museum van Wenen. Het was een ontroerend moment. Iemand waar je elk jaar weer met liefde over vertelt maar die je alleen van de plaatjes in de leerboeken kent, zie je nu opeens in het echt. Mijn bezoek aan Wenen werd een evolutiebiologische bedevaartstocht.
Behalve erg grote borsten heeft ze schattig spleetje in haar venusheuvel, een nogal dikke buik en een omvangrijk achterlijf. In feite is ze aan de vette kant, obees zou je tegenwoordig zeggen, maar toch ook weer met zulke tedere vormen dat je er gewoon verliefd op kunt worden. Haar armen zijn erg dun en rusten boven op haar enorme borsten.
In het echt is ze niet groter dan 12 cm, gemaakt van kalksteen en gevonden in 1908 bij het plaatsje Willendorf aan de Donau, ongeveer 100 km ten westen van Wenen. Men was daar bezig een spoorlijn aan te leggen en die gelegenheid werd aangegrepen door archeologen van het natuurhistorisch museum om opgravingen te doen.
De vondst is erg goed beschreven, vandaar dat we zeker weten dat het beeldje 24.000 jaar oud is. Het dateert uit de tijd van de Cro-magnonmens. Er was nog geen landbouw, de mens leefde nog in de steentijd, maar de Cro-magnonmens heeft prachtige grottekeningen achtergelaten die we kennen van Lascaux en Altamira; ook talloze stenen en ivoren voorwerpen zoals beeldjes, fluiten, kralen en gebruiksartikelen dateren uit die tijd.
De Venus van Willendorf wordt beschouwd als de oudste vorm van beeldhouwkunst. Dat de mens toen al beeldjes maakte wordt door veel evolutiebiologen gezien als bewijs voor abstract denkvermogen. Zo’n beeldje is namelijk geen echte vrouw, het is een stukje kalksteen. Dat wij, en klaarblijkelijk ook de Cro-magnonmens, er direct een vrouw in zien zegt iets over de werking van onze hersenen. Wij hebben een beeld van een echte vrouw in ons hoofd en op basis daarvan herkennen we in een stuk kalksteen, als dat op een bepaalde manier gevormd is, een vrouw. Dat abstracte denken is nodig voor het gebruik van taal, vandaar dat zulke beeldjes, net als de grottekeningen, gezien worden als bewijs dat de mens in die tijd al een taal kende. Van de neanderthaler zijn geen beeldjes bekend, daarom neemt men aan dat de neanderthaler geen taal had.
Venusje kijkt een beetje verlegen naar beneden. Wat gaat er in haar om? Wat heeft de maker van dit beeldje bedoeld? Was het een lustobject, vergelijkbaar met de dames op de centerfold van de Playboy, of had het een rituele betekenis, bijvoorbeeld als symbool van vrouwelijke vruchtbaarheid, om een zwangerschap af te smeken? Venus heeft geen voeten en kan niet zelfstandig staan. Ze moet wel gemaakt zijn om in de hand te houden. Ik kon haar natuurlijk niet aanraken, ze zat achter stevig glas, maar ik denk dat ze erg lekker in de hand ligt. Omdat ze zo klein is kon ze ook gemakkelijk meegenomen worden. Misschien werd ze doorgegeven door vrouwen die zwanger wilden worden, of misschien vertegenwoordigde ze handelswaar. Soortgelijke beeldjes, hoewel niet zo mooi, zijn bekend van verschillende vindplaatsen in Europa en soms zijn ze gemaakt van materialen die helemaal niet op die plaatsen voorkomen. Dit suggereert dat de verschillende groepen Cro-magnonmensen met elkaar in contact stonden en bij hun rondreizen elkaar ontmoetten. Het is allemaal mogelijk. We weten het niet. Het sexy venusje van de mooie blauwe Donau straalde een en al geheimzinnigheid uit en hoe ik haar ook aankeek, hoe ik ook al mijn charmes in de strijd gooide, ze gaf haar geheimen niet prijs.
