Bastaard-parasiet breidt zich uit naar Europa
14 september 2018 00:00Iedereen weet dat je op vakantie naar verre landen moet uitkijken voor ziektes die hier niet voorkomen. Jaarlijks komen heel wat vakantiegangers terug met het een en ander onder de leden. Maar sommige van die ziektes komen ook steeds vaker in Europa voor, vanwege het toegenomen reisgedrag en de klimaatverandering.
Een sterk staaltje daarvan is het voorkomen van een parasiet in Corsica. Het is al een tijdje bekend dat het riviertje de Cavu, een populaire bestemming voor Corsicanen en toeristen vanwege de vele poeltjes waar je lekker in kunt liggen, geïnfecteerd is met een parasitaire worm. Er zijn sinds 2014 ongeveer 120 mensen besmet geraakt.
Ik ken die parasiet goed. Niet dat ik hem ooit onder de leden heb gehad maar hij kwam altijd voor in mijn colleges parasitologie en we bestudeerden hem in microscopische preparaten bij het practicum. Bovendien werd er in het verleden aan de VU onderzoek gedaan aan de tussengastheer van de parasiet, een zoetwaterslakje. De parasiet is strikt genomen een worm, maar hij heeft hij vele verschijningsvormen, afhankelijk van waar hij in zit: in de slak, in de mens, of in het water. Je snapt niet dat men er ooit achter gekomen is dat de verschillende stadia bij elkaar horen en één levenscyclus vormen.
Bij de mens zit de parasiet, een diertje van een centimeter lang, in de bloedvaten van de darm en de blaas. De patiënt krijgt last van darmkrampen, diarree, verliest bloed in de uitwerpselen en de urine, en wordt in ernstige gevallen continu sloom en duf. De parasiet heeft mannetjes en vrouwtjes; de voortplanting van de worm vindt ook plaats in de mens en de bevruchte eieren worden met urine of faeces uitgescheiden. Als de eieren in het water komen komt er een larfje uit dat op zoek gaat naar een slak. In de slak vermeerdert de worm zich ongeslachtelijk, totdat het arme dier helemaal vol zit. Vervolgens breken de wormen uit de slak en zoeken naar hun tweede gastheer, een zoogdier of bijvoorbeeld een mens die met zijn blote voeten in het water staat. De wormpjes boren zich door de huid, verspreiden zich via het bloed en komen uiteindelijk weer in de bloedvaten van de blaas en de darm terecht; de cyclus is rond.
Men heeft de ziekte bilharzia genoemd, naar de Duitse arts Theodor Bilharz die in de negentiende eeuw werkte in een ziekenhuis in Caïro. Hij ontdekte dat een ziekte waar veel boeren aan leden die werkten op de landerijen langs de Nijl, veroorzaakt werd door een parasiet. Het is al een oud probleem: ook de farao’s hadden er last van, want de parasiet wordt ook gevonden in mummies. Maar sinds Bilharz is er veel gedaan aan bestrijding van slakken en het gedrag van de boeren en de parasiet is nu in Egypte zo goed als uitgeroeid.
Maar niet in andere delen van Afrika! Vooral in West- en Midden-Afrika is de bilharzia-parasiet erg algemeen. Waarschijnlijk is hij in Corsica terecht gekomen door iemand die in Afrika besmet is geraakt, mogelijk in Senegal, en vervolgens geürineerd heeft in de rivier de Cavu.
Maar het echte nieuws, dat vorige week bekend werd, is dat een Franse onderzoeksgroep uit Montpellier nu bewezen heeft dat de parasiet in Corsica een hybride, een bastaard, is. Iemand in Afrika is besmet geraakt met twee verschillende parasieten die zich in zijn of haar lichaam seksueel voortgeplant hebben. Vaak leidt een kruising tussen twee soorten tot onvruchtbare nakomelingen, maar in dit geval is de bastaardworm juist beter af: hij kan zowel de slakken als de mens beter infecteren. Hij combineert als het ware de beste eigenschappen van beide ouders. Het is een mooi geval van evolutie, want de worm wordt er beter van. Wij hadden het liever niet zien gebeuren, maar ja, je kunt eenmaal ook de nederige wormen geen evolutie ontzeggen.
