Overspel: het nieuwste van het nieuwste
14 februari 2020 00:00Het nieuws kwam nog net op tijd voor mijn cursus: in Afrikanen zit ook neanderthaler-DNA. Afgelopen week gaf ik een college over de evolutie van de mens waarin ik ook de kruisingen met neanderthalers besprak, maar drie dagen voor het college las ik een artikel in het tijdschrift Cell, waaruit blijkt dat de zaken toch weer anders liggen dan dat ik jaren verkondigd heb. Het is een dilemma: wil je de eerstejaars studenten steeds het nieuwste van het nieuwste voorschotelen of behandel je alleen de gangbare theorie, die in alle handboeken staat en algemeen aanvaard wordt, zodat de studenten het overzicht houden? In de wetenschap gaat het soms zo snel. Wil je de studenten daarin meenemen, is de vraag.
Zoals u zich misschien nog herinnert, heb ik in deze column, op 22 april 2011 om precies te zijn, gerapporteerd dat onderzoekers van een instituut in Leipzig een baanbrekende ontdekking gedaan hadden, namelijk dat er neanderthaler-DNA in het genoom van de mens zit. Het was eigenlijk eind 2010 gepubliceerd maar het trok aanvankelijk niet zoveel aandacht, vandaar dat ik er een column over schreef. Voor degenen die het niet meer weten leg ik het nog even kort uit. Jarenlang had ik volgehouden dat mensen en neanderthalers twee aparte soorten waren die het nooit met elkaar gedaan hebben, hoewel ze tegelijkertijd in Europa en het Midden-Oosten leefden en elkaar af en toe tegenkwamen. Alle aanwijzingen tot dan toe wezen daarop. Maar toen onderzoekers in 2010 het hele DNA gingen bekijken, niet alleen een paar kleine stukjes, vonden ze wel degelijk neanderthaler-DNA, in Europeanen en in Aziaten maar niet in Afrikanen. Het was dus logisch te denken dat, toen de mens zo’n 80.000 jaar geleden uit Afrika wegtrok naar het Midden-Oosten, een of meerdere paringen hebben plaatsgevonden tussen neanderthalermannen en mensenvrouwen. Intussen is het neanderthaler-DNA helemaal verdund tot minder dan 2%, maar de overblijfselen zijn nog steeds herkenbaar en dragen wij in ons.
Dit was indertijd een behoorlijk schokkend verhaal. Ik vertelde erover in mijn lezing voor het Lowlands-Festival in de zomer van 2012. Na afloop daarvan liep ik over het terrein, waar iedereen schaars gekleed was vanwege de zinderende hitte en ik duidelijk een paar jongens met neanderthalerkenmerken kon aanwijzen. Sindsdien heb ik dit nieuws in mijn college verwerkt. Het is voor de studenten tegelijkertijd een mooie technische oefening want het is helemaal niet makkelijk om met zekerheid aan te tonen dat een stukje DNA niet van jou is maar van een soort die ontzettend sterk op je lijkt.
Maar goed, nu moest ik dit hele verhaal weer veranderen in het licht van het nieuws van vorige week. Een Amerikaanse groep heeft ook neanderthaler-DNA in Afrikanen gevonden. Ze hebben een nieuwe methode gebruikt die betrouwbaarder is dan de vorige. Het DNA van neanderthalers is in de Afrikanen gekomen door terug-migraties van mensen, vanuit het Midden-Oosten naar Afrika. Dat gebeurde nadat de ontmoeting met de neanderthalers al had plaatsgevonden. We wisten wel dat die terug-migraties er geweest zijn, want dat zie je aan de verspreiding van landbouwculturen die met die mensen meegereisd zijn nadat in het Midden-Oosten de landbouw uitgevonden was. Maar dat die migraties ook geleid hebben tot genetische menging was niet bekend. En het mooie is, als je hiervoor de oude DNA-gegevens corrigeert kom je ook op betere schattingen van het aandeel neanderthaler-DNA in Europeanen en Aziaten, want daar zat om onbekende redenen altijd een verschil tussen.
Dus het was weer een mooie week waarin ik de studenten direct aan het infuus van de wetenschap kon leggen. Daar kunnen ze wel tegen merkte ik; jonge mensen zijn slim en snel van begrip. Ik hoef niet bang te zijn dat het nieuwste te nieuw is.
