recente columns

Schimmels rukken op6 december 2024

Schimmels zijn een zwaar ondergewaardeerd deel van de natuur. Niemand weet precies hoe het gaat met de schimmels. Nemen ze toe of nemen ze af? Micro-organismen vormen ongeveer driekwart van alle soorten ter wereld, maar niemand houdt bij of er soorten uitsterven of bijkomen. Schimmels doen hun werk in de bodem, ze breken bladeren, takken en hout af, zodat de kringloop van de natuur in stand wordt gehouden. Maar er zijn ook verschillende schimmels die ziekteverwekkers zijn voor insecten. Ik heb in een eerdere column wel eens gesuggereerd dat we dat beter in de gaten moeten houden. Hoe verandert de samenstelling van de schimmelgemeenschap in de bodem onder invloed van de enorme hoeveelheden stikstof die we erop gooien? Het lijkt me niet onmogelijk dat opportunistische soorten, zoals schimmels die insecten parasiteren, zouden kunnen toenemen door de eutrofiëring van de bodem. Heel veel insecten hebben een larvestadium in de bodem. Op die manier zouden verschuivingen in de schimmelgemeenschap de achteruitgang van de insecten kunnen verklaren. Ik zeg niet dat het zo is, maar het is volgens mij een hypothese die de moeite waard is om uit te zoeken. Maar niemand lijkt zich druk te maken om de schimmels.

Schimmels reageren ook op klimaatverandering. Een bekend voorbeeld is het uitsterven van een harlekijnkikker in Costa Rica. De oorzaak is een schimmel die parasiteert op de huid van kikkers, waardoor ze ziek worden. De kikkers kwamen voor in bergmeren, op grote hoogte. Vanwege de lage temperatuur konden ziekteverwekkende schimmels daar niet leven, maar door klimaatverandering steeg de gemiddelde temperatuur van de bergmeren waardoor de schimmel naar grotere hoogte oprukte en kikkers infecteerde die niet aangepast waren aan de schimmels.

Het verhaal is al gepubliceerd in 2006. Het laat zien we meer moeten weten van de interacties tussen dieren en ziekteverwekkers willen we de natuur beter beschermen. Vaak wordt de achteruitgang van insecten automatisch toegeschreven aan het gebruik van bestrijdingsmiddelen, ook als daar geen enkel bewijs voor is. Maar bestrijdingsmiddelen kunnen niet de enorme achteruitgang van insecten over het hele land, tot in alle natuurgebieden, verklaren. Het volplempen van de hele Nederlandse bodem met ammoniak uit de landbouw, leidend tot verschuivingen onder de microben, zou dat niet een veel logischer verklaring zijn? Maar we weten het niet omdat niemand de veranderingen in de bodem over langere termijn bijhoudt.

Misschien moeten de schimmels eerst effect hebben op de mens voordat we ons er druk om gaan maken. In een overzichtsartikel gepubliceerd op 12 november van dit jaar vragen onderzoekers internationale aandacht voor het schimmelgevaar. De Wereldgezondheidsorganisatie heeft in 2022 een lijst gemaakt van schimmelsoorten die ziektes verwekken bij de mens. Het gaat dan om soorten die een sprong maken in hun gevoeligheid voor temperatuur. Schimmels die in de bodem leven houden meestal niet van hoge temperaturen. De lichaamstemperatuur van de mens, 37 graden, biedt daardoor een zekere bescherming tegen schimmelinfecties. Maar sommige schimmels kunnen door mutaties een sprong maken in hun temperatuuroptimum en dan opeens in zoogdieren en de mens gaan leven. De waarschuwing in het artikel is dat dit steeds vaker voorkomt, omdat de sprong uitgelokt wordt door de stijgende temperatuur van de aarde.

Een probleem met schimmelinfecties is dat ze moeilijk te bestrijden zijn. Bacteriegroei kun je afremmen met antibiotica, maar schimmels zijn evolutionair verwant aan dieren. Je moet geneesmiddelen ontwikkelen die de schimmel aanpakken en de gastheer ongemoeid laten en dat is niet zo makkelijk. Bovendien kunnen schimmels gemakkelijk resistent worden tegen schimmelbestrijdingsmiddelen.

Dat de schimmels oprukken is niet tegen te gaan. En dat ze door klimaatverandering steeds vaker overspringen naar een zoogdier of de mens is ook moeilijk te voorkomen. Er wacht ons een toekomst van leven met schimmels.