Kritische complexiteit

Het is nu nog rustig, maar straks vult het Lowlands-terrein zich met duizenden festivalgangers. Er worden vandaag 55.000 bezoekers verwacht. Zo’n groot aantal mensen bij elkaar op een relatief klein oppervlak is te vergelijken met de complexiteit die aanwezig geweest moet zijn bij het ontstaan van het leven. U denkt dat is vergezocht, maar ik zal het uitleggen.

Hoe is het leven ontstaan, 4 miljard jaar geleden? Eigenlijk moet ik zeggen: we weten het niet. Maar er zijn wel een heleboel theorieën over. Wat mij het meest aanspreekt is de theorie die in de jaren 90 werd opgesteld door de Amerikaanse wiskundige Stuart Kauffman. Hij heeft een prachtig boek geschreven: “The Origins of Order”, een duidelijke verwijzing naar Darwin trouwens.

Wat hij beweert, en hij toont het ook aan met wiskundige modellen, is het volgende. Stel dat je een poeltje hebt en daarin een oersoep, een mengsel van moleculen die op de een of andere manier gevormd zijn langs niet-biologische weg, bijvoorbeeld via elektrische ontladingen. En verder neem je aan dat al die bestanddelen met elkaar reageren. Dan krijg je wat hij noemt een autokatalytisch netwerk. Je moet vooral denken aan RNA-moleculen die inderdaad de neiging hebben om met elkaar te reageren en elkaars vorming te stimuleren.

Nu zegt Kauffman: stel dat we zo’n systeem steeds ingewikkelder maken. Niet 100 maar 1000 nee, een miljoen verschillende moleculen die allemaal iets doen met elkaar. Als het aantal componenten toeneemt dan neemt ook het aantal interacties dat ze met elkaar hebben toe. Op een gegeven moment kun je dan een kritisch niveau van complexiteit bereiken. Kauffman laat zien dat die kritische drempel ligt bij ongeveer één miljard interacties.

Kom je daarboven dan gaat het systeem zich essentieel anders gedragen. Het vertoont dan eigenschappen die de onderdelen niet hadden, bijvoorbeeld een zelforganiserend vermogen: het systeem kan zichzelf in stand houden. We noemen dat emergentie. Zo is volgens Kauffman het leven ontstaan.

Sommige mensen denken dat ook het ontstaan van zelfbewustzijn bij de mens zo’n voorbeeld is van kritische complexiteit. In de hersenen zijn talloze zenuwcellen aanwezig die allemaal met elkaar verbonden zijn. Het zijn er niet weinig; men schat het op 100 miljard neuronen met 100 biljoen verbindingen. Dat is voldoende complex om de drempel van kritische complexiteit te overschrijden.

Nu kom ik weer terug op Lowlands, 50.000 mensen bij elkaar. Stel dat al die mensen iets met elkaar doen, elkaar een aai geven, een berichtje sturen, op de een of andere manier op elkaar reageren. Hoeveel interacties zijn er maximaal mogelijk? Dat heb ik voor u uitgerekend: dat is 55.000 maal 54.999 gedeeld door 2, dat maakt 1,5 miljard. Dat betekent dus dat de festivalgangers hier op Lowlands, als iedereen op iedereen reageert, met elkaar behoorlijk in de buurt komen van de drempelwaarde voor kritische complexiteit. We kunnen emergentie verwachten! Iets nieuws! Wat precies durf ik niet te zeggen. Maar als u vandaag iets moois meemaakt, iets wat zindert in de menigte, weet dan dat ik een emergentie voorspeld heb.


Geplaatst in “Vroege vogels”