Allemaal één kant op draaien

Al fietsend zag ik aan de kant van de weg de witte bloemen van de haagwinde, klimmend in de rietstengels. Ze heeft mooie bloemen, een echt Nederlands plantje aan de waterkant. Opeens schoot het door me heen: is haagwinde links- of rechtsdraaiend? Ik moest dat acuut weten. Dat kwam, ik had net een stukje geschreven voor mijn encyclopedie dat ging over de rechts- en linkshandigheid van het leven. Hoe zit dat bij de haagwinde? Snel stapte ik van mijn fiets en onderzocht de planten. Heel duidelijk kon ik constateren: ze winden rechtsom.

Thuisgekomen zocht ik het even na. Ongetwijfeld weet elke plantkundige dat haagwinde rechtsom draait, maar ik niet. Wat bleek: in mijn flora van Heimans, Heinsius en Thijsse, 21ste druk, staat doodleuk dat windes linksom draaien. En er staat een plaatje bij van een winde die duidelijk rechtsom draaiend omhoogklimt. Hoe kan dat? Het hangt af van welke kant je kijkt hoor ik u zeggen. Maar daar moet je bij mij als ervaren fietsenmaker niet mee aankomen. Een schroef die je vastdraait gaat rechtsom; dat hangt niet af van welke kant je kijkt. Alleen de as van de linker trapper draait de andere kant op, maar ook dat weet elke fietsenmaker. Heimans cum suis kijken van boven naar de winde, maar je moet natuurlijk in de klimrichting kijken, net als bij een schroef, in voorwaartse richting. “Flora van Nederland”, van R. van der Meijden, laat zich trouwens niet uit over het links- of rechtsom draaien van windes, dus of aan alle plantkundigen een schroefje los is weet ik niet.

Gelukkig is er ook nog de wetenschappelijke literatuur, waar ik even in dook. Het is al jaren geleden uitgezocht: 92% van de windende klimplanten in de natuur is rechtsdraaiend. De vraag rijst natuurlijk waarom dat zo is. De meest logische gedachte is dat de draairichting bepaald wordt door het eerste contact van de winde met een rietstengel. Als je toevallig tegen de linkerkant van de rietstengel waait draai je linksom en waai je tegen de rechterkant dan draai je rechtsom. In dat geval zou links- en rechtsdraaiend even vaak moeten voorkomen. Maar dit is niet zo. Planten hebben een voorkeur. Charles Darwin beschreef dat al in 1865. Er is in Nederland maar één plant die linksom klimt, dat is hop. Maar die behoort tot de hennepfamilie dus daar kan een steekje aan los zijn.

Uit onderzoek blijkt dat de draairichting van klimplanten niet afhangt van de breedtegraad of van de stand van de zon of van de corioliskracht van de aardrotatie; het komt vanbinnen. Het moet wel te maken hebben met het stukje dat ik voor mijn encyclopedie aan het schrijven was. Ook veel biologische moleculen hebben een richting, d.w.z. dat ze bestaan in twee alternatieve vormen die elkaars spiegelbeeld zijn. Net als de schroefdraad van de pedaalas hebben zulke moleculen een rechtse en linkse variant.

En het leven maakt daar onderscheid tussen. Alle suikers in je lichaam hebben rechtsgeoriënteerde moleculen, wat de chemici aangeven met een D. Aan linkse suikers (L-suikers) heb je niks. Die worden genegeerd. De enzymen in ons lichaam kunnen alleen met D-suikers werken. En nog sterker: dat is niet alleen bij ons zo maar bij alle dieren, alle planten en alle bacteriën. Bij het allereerste begin van het leven is er al een keuze gemaakt: alleen rechtse suikers in dit leven. Een leven met linkse suikers zou in principe ook mogelijk zijn, maar dat is het niet geworden.

De intrigerende vraag blijft natuurlijk: heeft de rechtsgeoriënteerde moleculaire structuur van suikers iets te maken met het rechtsdraaien van klimplanten? Het is een lastige vraag, want om het moeilijk te maken: een andere groep stoffen, de aminozuren, zijn allemaal linksgeoriënteerd. Waarom zou een klimplant naar zijn suikers luisteren en niet naar zijn aminozuren? Zo is er ook in de vakantie altijd iets om over te piekeren.