De geografische eenheid van Europa, van hier tot aan de Oeral

Het land waar ik nu al bijna een maand verblijf bevalt me zo goed dat ik me er thuis ga voelen. Polen zijn net Nederlanders. Op zijn hoogst kun je zeggen dat de mensen iets eenvoudiger, misschien zelfs sjofeler, gekleed gaan en dat je in het straatbeeld minder buitenissig uitgedoste mensen ziet vergeleken met Amsterdam. Polen zijn een soort van gewone versie van een Nederlander of een Duitser. Ze doen ook dingen die wij vroeger gewoon vonden, zoals een oudere beleefd voor laten gaan bij het instappen in de tram, wachten met je fiets voor het rode stoplicht en met je auto voorrang geven aan voetgangers die over het zebrapad lopen. De Nederlanders en vooral de Amsterdammers zijn op dit vlak volkomen de weg kwijt. Niet de Polen zijn raar maar de Nederlanders.

Toch is de afstand tussen waar ik nu woon en mijn echte woonplaats meer dan 1200 kilometer, dus in biologische zin zouden Polen en Nederlanders toch behoorlijk moeten verschillen. Een bekend biologisch principe zegt dat je het meeste lijkt op mensen in je directe omgeving en het minst op mensen aan de andere kant van de wereld. Dit principe is zelfs de allerbelangrijkste verklaring voor genetische verschillen tussen mensen. De oorzaak is natuurlijk dat mensen vanouds kinderen kregen met iemand uit de buurt en niet vaak met een Maori of een Vuurlander. Ook ik ben niet van plan om mijn DNA in Polen achter te laten dus ik houd de biologische wetmatigheid in stand.

Maar je moet bij het bepalen van de afstand rekening houden met het landschap. Florence ligt ongeveer even ver van Amsterdam als Krakau, maar ik durf te wedden dat het genetische verschil tussen een Nederlander en een Italiaan gemiddeld groter is dan dat tussen een Nederlander en een Pool, vanwege het feit dat je om in Florence te komen de Alpen over moet. Het isolerend effect van de afstand wordt versterkt als er sprake is van barrières zoals gebergten en rivieren, maar het wordt verminderd als je snel van de ene naar de andere plaats kunt reizen. Het relatief vlakke Noord-Europese territoir wordt alleen onderbroken door de Wezer, de Elbe en de Oder, en niet door bergketens waar je moeilijk overheen kunt. Dat maakt Oost-West migraties gemakkelijk en er zijn er talloze geweest in de geschiedenis. Polen is onderdeel van één grote Noord-Europese vlakte die vanaf Hoek van Holland doorloopt tot aan de Oeral.

Dat de geografie een grote invloed heeft op de genetica van menselijke bevolkingen werd door de Amerikaanse evolutiebioloog Jared Diamond uitgewerkt in zijn fantastische boek “Paarden, zwaarden en ziektekiemen”. Hij verklaarde de historische dominantie van de Europese volkeren niet vanuit een intellectueel of moreel overwicht maar vanuit de voorsprong die ze hadden vanwege de geografie van Europa. Uitwisseling tussen volkeren stimuleert vernieuwing en uitvindingen. Isolatie leidt tot stagnatie. Daar komt bij dat Europa beschikte over een groot aantal dieren die zich goed leenden om te houden als landbouwhuisdier en lastdier (runderen, ezels, geiten, paarden). Het Amerikaanse continent heeft een Noord-Zuid oriëntatie en om een eind verder te komen moet je grote verschillen in klimaatzones passeren. En Zuid-Amerika heeft van nature nauwelijks dieren die nuttig zijn voor de mens.

De geografische eenheid van het Noord-Europese continent wordt goed aangevoeld door de Polen. In Nederland is het bon ton geworden om twijfels te hebben bij het nut van de Europese Unie en er zijn zelfs mensen die er een sport van maken om de EU continu af te zeiken. Als er in de van geld bruisende Nederlandse staat een paar spetters over de plinten klotsen richting een Poolse WWW-uitkering is het land te klein. De Polen weten beter: ze zijn trots op Europa. Ook op dit gebied zijn Nederlanders de weg kwijt. We moeten meer naar de Polen luisteren.