De lang verwachte mens, eindelijk gevonden

“Eindelijk hebben ze hem” dacht ik toen ik vorige week een artikel in het blad Science las over de vondst van een fossiele mens in China. Ik bedoelde de uitgestorven mens van Denisova, een nog steeds raadselachtig wezen waarvan we tot nu toe alleen een vingerkootje en een kies  hadden. Die twee onderdelen werden in 2010 gevonden in de Denisovagrot in Siberië. Eerst dacht men dat het de fossielen van een neanderthaler waren, maar uit het vingerkootje kon men een uitstekend DNA-monster verkrijgen en daaruit bleek onomstotelijk dat het geen neanderthaler en ook geen moderne mens was; het was een tot nu toe onbekende mensensoort, die men voorlopig Denisovamens noemde.

Maar als je alleen het DNA hebt weet je nog niet hoe hij eruit zag. De vondsten die nu gerapporteerd zijn komen uit de plaats Xuchang, in het oosten van centraal China, en zijn ruim 100.000 jaar oud. Het betreft twee incomplete schedels. Dat is nog niet veel, maar je kunt je daarmee wel een beeld vormen van de vorm van het hoofd en het hersenvolume. Daaruit blijkt dat het om een mens gaat met grote hersenen, groter nog dan de meeste moderne mensen, maar met neanderthaler-achtige trekken zoals een puntig achterhoofd en een forse wenkbrauwboog boven de ogen.

Het rare is, de Chinese auteurs van het artikel noemen niet één keer het woord Denisovamens. In plaats daarvan benadrukken ze dat de schedels het midden houden tussen primitieve mensen en moderne mensen. Ze zijn er van overtuigd dat de moderne mens in China afstamt van een oudere mensensoort die daar al ruim een miljoen jaar geleden leefde. Maar de meeste evolutiebiologen zijn van mening dat de moderne mensen in China afstammen van een Afrikaanse voorouder, net als wij Europeanen. Die Afrikanen begonnen pas 80.000 jaar geleden naar Europa en Azië te trekken, dus de mensachtigen die nu in China gevonden zijn kunnen geen moderne mensen zijn.

Het idee dat moderne mensen uit Afrika gekomen zijn ontstond in de jaren tachtig van de vorige eeuw. Toen ging men voor het eerst DNA onderzoeken van allerlei mensen ter wereld en kwam men er achter dat het erfelijk materiaal van ons allemaal teruggaat op één oorsprong in Afrika. In die tijd draaide ook de beroemde bioscoopfilm “Out of Africa”, met Meryl Streep en Robert Redford in de hoofdrollen; de naam van de film is overgeslagen op de biologische theorie. Maar de klassieke fossielenonderzoekers hadden er moeite mee. Jarenlang was er een felle strijd: wie had er gelijk? Het is een conflict dat ik graag behandel bij mijn colleges, want als er verschil van inzicht is kun je de studenten goed leren om te redeneren. Wat is het bewijs voor het ene dan wel het andere standpunt en wat vind je zelf?

Vanwege de overweldigende hoeveelheid DNA-gegevens leek het pleit definitief beslecht voor de “Out of Africa” theorie, maar de nieuwe fossielen uit China geven weer voedsel aan de alternatieve theorie. Volgens de Chinezen bewijzen de nu gevonden fossielen dat de moderne mens in China geleidelijk evolueerde vanuit een primitieve Aziatische voorouder, bijvoorbeeld Homo erectus. Datzelfde zou gebeurd zijn in Afrika en Europa.

Chris Stringer, een Engelse onderzoeker die als één van de eersten de “Out of Africa” theorie voorstelde, gaf als commentaar bij het Chinese artikel: “Iedereen behalve de Chinezen zal zich afvragen of dit Denisovamensen zijn”. En Jean-Jacques Hublin van het Max Planck-instituut in Leipzig zei: “De plaats klopt,  de periode klopt, en de kenmerken kloppen”. Met andere woorden, waarom is dit geen Denisovamens? Maar de Chinezen zitten met een ander idee in hun hoofd.

Ik heb weer mooi discussiemateriaal voor de volgende keer als ik de cursus geef. Maar ik houd het er voorlopig op dat Homo denisovae gevonden is.