De oorsprong van het leven, verwaarloosbare kans of kosmisch imperatief?

Voor mijn cursus “De oorsprong van het leven” had ik alle theorieën die ooit opgesteld zijn over dit grote mysterie weer eens op een rijtje gezet. Als er ergens zoveel theorieën over zijn kan het geen wetenschap zijn, vinden wetenschappers. Namelijk een theorie is waar of niet waar en als hij niet waar is schuift hij na verloop van tijd van tafel, omdat hij in strijd is met de feiten. Dat is het grote verschil met een wetenschap als de filosofie, waarbij je rustig theorieën kunt hebben die met elkaar strijdig zijn en die tientallen jaren, zelfs eeuwen, naast elkaar kunnen blijven bestaan. In de natuurwetenschap is dat ondenkbaar. Bruggen zouden instorten, het ruimtestation zou met astronauten en al het heelal in schieten, geneesmiddelen zouden niet meer werken, als er om de haverklap een andere theorie zou gelden. Dus, als er over de oorsprong van het leven zes theorieën zijn, zitten we met dat onderwerp nog in een pre-wetenschappelijke fase; zo zien wetenschappers dat.

Kun je er desondanks een cursus over geven? Ja dat kan en hij staat inmiddels on-line bij het bedrijf eWISE. De cursus is als bijscholing opgenomen in het lerarenregister, maar sinds de minister de bijscholing niet meer als een verplichting oplegt zal het wat anders lopen. De noodzaak tot bijscholing blijft want merkwaardigerwijs staat er over het ontstaan van het leven nauwelijks iets in de biologieboekjes en het behoort niet tot de examenstof. En dat terwijl de oorsprong van het leven is aangemerkt als een van de grote thema’s in de Nederlandse Wetenschapsagenda en er door verschillende groepen zeer actief onderzoek naar gedaan wordt.

Over wanneer het leven ontstaan is zijn wetenschapper het redelijk eens: zo’n 4,1 miljard jaar geleden. Zodra de aarde geschikt was om levende wezens te bergen ontstonden ze ook, vandaar dat de Belgische celbioloog en Nobelprijswinnaar Christian de Duve het ontstaan van het leven beschouwde als een ‘kosmisch imperatief”: iets wat besloten zit in de aard van de materie en dat wel moest gebeuren zodra de omstandigheden het toelieten. Daar tegenover staan wetenschappers, ook van niet geringe faam, zoals de Franse biochemicus en Nobelprijswinnaar Jacques Monod, die stelde dat de kans op ontstaan van het leven zo ontzettend klein is dat we niet verbaasd moeten staan als blijkt dat het maar één keer gebeurd is, namelijk hier op aarde, en dat wij dus de enige zijn in het hele heelal. Tot nu toe geven de feiten hem gelijk want nog nooit is er een buitenaards teken van leven gevonden, al zeggen alle sterrenkundigen dat het een kwestie van tijd is voordat het gaat gebeuren.

Zelf denk ik dat het antwoord zal komen van experimenten die we hier op aarde kunnen uitvoeren. Ik ben erg gecharmeerd van de ideeën van Michael Russell, Bill Martin en Nick Lane, die stellen dat de oorsprong gezocht moet worden in een proces dat energie kan opwekken uit chemische reacties. Zij menen dat te vinden in de zogenaamde alkalische hydrothermale velden op de oceaanbodem. Maar ik moet niet alles vertellen want daarvoor moet u mijn cursus volgen.

Of de grote doorbraak uit hun onderzoek gaat komen is moeilijk te zeggen. Maar ik ben er wel van overtuigd dat het probleem in principe met experimenten op te lossen is. We moeten niet denken dat we er voor naar Mars moeten of naar het hart van de zon; het moet hier gebeuren.

Het enige waar ik bang voor ben is dat we te kort tijd hebben. Door de ongekende overbevolking van de aarde en de daarmee gepaard gaande uitputting van alle grondstoffen die maar bestaan is het niet denkbeeldig dat onze huidige beschaving ineen zal instorten, waarna een wereld achter blijft met een paar overgebleven mensen die het geheim van hun eigen ontstaan niet meer zullen kunnen ontdekken, tenzij ze gevonden worden door een buitenaardse intelligente levensvorm.