Duik in bruine data

Mijn kleindochter had een luier vol met mooie bruine smurrie. Als ouders wil je dat graag zien, want als de poep goed is, is de baby ook goed. De maag-lever-darm-stichting adviseert zelfs om regelmatig achterom te kijken na de grote boodschap. Hoe zit het met de kleur en de consistentie van het geproduceerde? Is het opeens anders dan een paar dagen geleden? Daaruit kun je veel afleiden over je gezondheid. Je poep wil je wat vertellen.

Ook in de biologie is de studie van uitwerpselen een geliefd onderwerp. Er is zelfs een naam voor de wetenschappelijke discipline: coprologie. En als het gaat om het menselijk gedrag in relatie tot fecaliën heet het scatologie. Waarom zijn uitwerpselen zo belangrijk?

Biologen die in het veld wilde dieren bestuderen weten waarom. Veel dieren laten zich niet zo gemakkelijk zien maar hun keutels kunnen ze verraden. In vele natuurgidsen zijn aparte pagina’s gewijd aan de herkenning van keutels en drollen. De natuurillustrator Jasper de Ruiter heeft een prachtige poepkaart gemaakt waarmee je 32 diersoorten aan hun uitwerpselen kunt herkennen. Is de keutel puntig, gedraaid, rond of plat, dat maakt allemaal uit. Wezel, hermelijn, bunzing en otter zijn verwante diersoorten maar hun keutels zijn heel kenmerkend.

Zelf was ik altijd dol op de keutels van pissebedden. Het zijn kleine, droge cilindertjes die vaak in groepjes naast elkaar liggen. Pissebedden zijn sociale dieren en daarom vind je vaak achter een stuk boomschors een heel veldje van pissebeddenkeutels. Soms zie je daarbij een stel jonge pissebedden die eten van de keutels van hun ouders. Het is een belangrijke voedselbron voor de jonkies als ze net uit de broedbuidel komen. Het is het eerste eetbare materiaal dat ze zien en ze vallen er massaal op aan. Hun ouders hebben het voedsel al voorverteerd, dus het is een lekkernij. Ook de volwassen dieren eten heel vaak hun eigen keutels op, trouwens. De biologen die er verstand van hebben zeggen dat ze dat doen om aan voldoende koper te komen. Pissebedden hebben erg veel koper nodig, net als wij ijzer nodig hebben. Maar het koper uit plantenbladeren is slecht opneembaar, dus het helpt als je het voedsel eerst een keer door je darm laat gaan en dan de restanten opeet.

Nu was ik op dit toch wel beetje vieze onderwerp gekomen doordat ik in het lijfblad van de VNG, de Vereniging van Nederlandse Gemeenten, las dat de waterschappen, samen met het Ministerie van VWS en het RIVM een langjarig landsdekkend onderzoek gaan doen naar het voorkomen van allerlei materialen in rioolwater. Bij een rioolwaterzuiveringsinstallatie kun je gemakkelijk monsters nemen en het voordeel is dat het niet aan bepaalde personen gerelateerd is. Je ziet wat er gemiddeld in het dorp of de stad gebeurt, wat de mensen uitvreten en door het toilet spoelen. Welke geneesmiddelen zijn gangbaar, neemt het gebruik toe of af, worden er drugs gebruikt en zijn er lozingen van bestrijdingsmiddelen? Zo weten we al een tijdje dat in het rioolwater van Amsterdam, Utrecht en Eindhoven veel cocaïne voorkomt en afbraakproducten van XTC. In Utrecht mat men keer een enorme piek, die teruggevoerd kon worden op een politie-inval waarbij het drugslab een grote hoeveelheid XTC door de WC gekieperd had. Maar je kunt ook indicatoren voor gezondheid of alcoholgebruik in het riool terugvinden. En de trends in het coronavirus zijn prima af te leiden aan riooldata. Het bijhouden van stoffen in het rioolwater geeft houvast bij preventieprogramma’s. In de gemeente waar ik woon loopt al een aantal jaar een programma om het alcoholgebruik onder jongeren terug te dringen. Haalt het wat uit, vraag je je af. Gaan de jongelui echt minder alcohol drinken? Als je de indicatorstoffen in het riool bijhoudt kun je zien of je goed bezig bent. Zo kan een duik in de bruine data je wijzer maken.