Ze doen niets anders dan eten en copuleren
We hadden een gast op mijn afdeling aan de VU, een kunstenaar. Hij had een prijs gewonnen om samen te werken met een stel “harde” wetenschappers en vanuit die samenwerking een kunstwerk te maken. Nu denkt u natuurlijk, kunst en wetenschap gaan niet samen want kunst is inspiratie en wetenschap is techniek. Maar ook in de kunst zit een ambachtelijk element en de wetenschap draait om inspiratie, dus zo raar is de combinatie niet. De kunstenaar, Jonathan Ho, was speciaal op ons af gekomen vanwege ons werk aan de voortplanting van slakken.
Slakken zijn heel interessant op voortplantingsgebied want de meeste zijn hermafrodiet, d.w.z., zowel man als vrouw. De paring kan wederzijds zijn, maar in het geval van de poelslak, wat ons modeldier is, neemt altijd een van de dieren de rol van man op zich en dwingt de ander in de vrouwelijke rol. De mannelijke rol wordt gereguleerd door de vulling van de prostaatklier. Naarmate een eerdere paring langer geleden heeft plaatsgevonden is de prostaat voller en de aandrang om de mannelijke rol aan te nemen groter. En als ze na een paar uur klaar zijn met copuleren kunnen de rollen omdraaien: degene die eerst als vrouwtje optrad gaat dan de mannelijke rol aannemen en dan kunnen ze rustig weer een uur doorgaan.
U kunt zich voorstellen dat Jonathan Ho helemaal gek werd van dit verhaal. Uren heeft hij bij ons boven de slakkenbakken gezeten, turend naar copulerende slakken. Het paringsgedrag is uitvoerig bestudeerd en volgt een vast patroon. De meest gemotiveerde slak klimt op de schelp van een andere; op de een of andere manier weet hij dat het een soortgenoot is waar hij opklimt en niet een kiezelsteen of een kreeft. Dan volgt een proces van rondjes draaien; het lijkt erop dat dit de bedoeling heeft de ander ervan te overtuigen dat het goed volk is wat op haar rug zit en dat ze zich vrouwelijk moet gedragen. Dan volgt het proberen; de bovenste slak steekt zijn penis uit, een flink ding dat normaal in zijn kop zit, en tast het lichaam van de ander af op zoek naar de vrouwelijke geslachtsopening die ergens aan de rechter zijkant, vlak onder de schelp zit. Je ziet dat slakken ook moeten weten wat links en rechts is, want aan de linkerkant zit geen geslachtsopening. Dan volgt de intromissie: de penis wordt een klein stukje naar binnen gestoken en een rijkelijke hoeveelheid sperma vloeit van de een naar de ander.
Op basis van al dat turen heeft Jonathan Ho nu een choreografie gemaakt voor twee dansers. Ze zijn gekleed in grijze kostuums; het lijken een man en een vrouw maar dat is expres onduidelijk gemaakt. De video-opname duurt een hele tijd, het is een prachtig gezicht om die twee bezig te zien en de gelijkenis met een slakkenparing is qua sfeer ontzettend goed getroffen. Je kunt het kunstwerk nog tot 1 maart zien in MU-Artspace op het Strijp-S-terrein in Eindhoven, niet ver van het centraal station, een kwartiertje lopen en erg de moeite waard.
De diepere bedoeling van Jonathans werk is het stereotypische onderscheid tussen man en vrouw te vervagen. Het thema van de tentoonstelling is “fluïditeit” (vloeibaarheid). Toegepast op seksualiteit komt dat tot uitdrukking in de term LHBTI die aangeeft dat er naast heteroseksuele mannen en vrouwen nog allerlei andere vormen van seksualiteit bestaan, die zich niet zo gemakkelijk in hokjes laten zetten. Maar toen die bedoeling tot me doordrong vroeg ik me af of Jonathan de slak goed begrepen heeft. Poelslakken zijn namelijk niet een overgangsvorm tussen man en vrouw, ze zijn juist zowel man als vrouw, heteroseksueel in beide extremen. Hun lichaam zit vol met geslachtsorganen, ze doen de hele dag niets anders dan eten en copuleren en ze nemen er ruim de tijd voor. In plaats van ergens in het overgangsgebied zitten hermafrodieten juist in beide uitersten. Voor slakken is een nieuwe categorie in de LHBTI-systematiek nodig: de O van oversekst.