Een taal spreken zonder een taal uit te spreken
Kun je een taal leren zonder hem te spreken, d.w.z. alleen door te lezen? Dat moet kunnen, want een taal zit in je hoofd voordat je hem uitspreekt. In feite hoef je niet eens geluid te maken; je hoort in je hoofd wat je zegt zonder het te zeggen.
Tenminste, zo werkt het bij mij en zo werkt het ook volgens de gangbare theorieën over de evolutie van taal: taal is niet primair ontstaan als communicatiemiddel maar als middel om je inwendige wereld tot uitdrukking te brengen. Ik kan dat deze weken goed uitproberen want ik ben een tijdje ingekwartierd in een land waar ze een taal spreken waar werkelijk geen touw aan vast te knopen is. Mijn gastheer had plagerig op Facebook een bericht gedeeld, waarvan hij wist dat ik het zou zien, dat inging op de vraag: waarom leren mensen Pools? Het antwoord was: in 99% van de gevallen omdat ze in Polen geboren zijn en in 1% van de gevallen omdat ze het onmogelijke proberen, bijvoorbeeld omdat ze veroordeeld zijn om een tijdje in Polen te wonen. Ik behoor tot de laatste categorie, ik ben 2 maanden gastdocent in Krakau, maar of het mij lukt om ook maar een beetje Pools te leren daar ben ik nog niet zo zeker van.
Wat is namelijk het geval? Polen zeggen zelf dat hun taal erg fonetisch is, maar dat werkt alleen als je weet hoe je het moet uitspreken. Zo heb ik bijvoorbeeld geleerd wat “ciagnac” betekent. Er horen nog een paar accenten en staartjes bij maar die kan de krant niet weergeven. Ik heb dit woord geleerd omdat het vermeld staat op de deuren in het instituut als je er aan moet trekken, dus ciagnac betekent trekken, dacht ik. Daarentegen betekent “pchac” duwen, want dat staat aan de andere kant van de deur. Trots vertelde ik dit aan mijn gastheer: ik heb twee Poolse woorden geleerd, ciagnac en pchac, maar hij begreep het niet en toen ik het hem aanwees sprak hij iets uit dat totaal niet leek op wat er op de deur stond. Waarom schrijf je het een en zeg je het ander vraag ik me af.
Dus na 1 dag liep ik al volkomen vast in mijn pogingen om een beetje Pools te leren. Maar toen kreeg ik een geweldige inval: het is helemaal niet nodig om die rare woorden werkelijk uit te spreken. In mijn hoofd uitspreken is voldoende om ze te onthouden. Vraag is alleen, heb ik dan Pools geleerd?
Toch kun je een eind komen, dat bewijst de Poolse schrijver Józef Korzeniowski, die nota bene in mijn stad, Krakau, woonde. Hij vestigde zich in 1886 in Engeland en schreef Engelstalige romans onder de naam Joseph Conrad waarmee hij wereldberoemd werd. Conrad is bekend om zijn prachtige Engelse zinswendingen en wordt geroemd om zijn stilistische bijdragen aan de Engelse taal. Maar er wordt altijd verteld dat hij helemaal geen goede Engelse spreker was. Kennelijk verging het Conrad net als mij: hij had in zijn hoofd zijn eigen versie van het Engels gemaakt – die ongetwijfeld een beetje Pools klonk – en daarmee kon hij schrijven. En hoe!
Hetzelfde wordt verteld over Vladimir Nabokov, een Russische romanschrijver die eerst in het Russisch schreef maar toen hij verhuisde naar Amerika vanaf 1941 ook Engelse romans componeerde. Ook Nabokov is een meesterlijke stilist maar hij zei van zichzelf dat hij heel wat beter Engels schreef dan dat hij het sprak.
Ik bevind me in goed gezelschap. Conrad en Nabokov hebben mij hoop gegeven dat mijn onderneming niet helemaal hopeloos is. Ik kan in ieder geval leren Pools met mezelf te spreken. Probleem is alleen dat geen Pool me verstaat.