Ritueel vechten altijd de beste strategie

Elke dag kun je het zeggen, maar er is één dag waarop het een bijzondere betekenis krijgt en dat was gisteren: Nooit meer kernwapens! Op 6 augustus 1945, 75 jaar geleden, lieten de Amerikanen een atoombom ontploffen boven Hiroshima en drie dagen later nog een, op Nagasaki. In één klap lieten ruim 100.000 mensen het leven en de gevolgen van radioactieve straling bleven nog jaren hun tol eisen.

De vredesorganisatie Pax vraagt mensen om een petitie te onderteken, waarin minister-president Rutte opgeroepen wordt om kernwapens af te zweren, dat wil zeggen, de Amerikaanse kernwapens op vliegbasis Volkel de deur te wijzen en het VN-kernwapenverbod uit 2017 eindelijk te ondertekenen. Deze pacifist, uw columnist, voegt er nog aan toe: Nederland moet uit de NAVO. De NAVO heeft zich als vredeshandhaver volkomen ongeloofwaardig gemaakt sinds een van zijn lidstaten, Turkije, in het Midden–Oosten en Libië een politiek van openlijke agressie volgt en tegenover andere NAVO-partners komt te staan.

Het is geen populaire taal in deze tijd waarin de leiders van de wereld grotendeels bestaan uit vechtersbazen, ijdeltuiten en uilskuikens. De enige wereldleider die zich sterk maakt voor geweldloosheid is paus Franciscus. Pax staat in een goede Christelijke traditie.

Maar of het ervan komt, Nederland uit de NAVO, is de vraag, want er is geen meerderheid voor in de Tweede Kamer. Zelfs GroenLinks bekijkt de NAVO slechts “kritisch” en de ChristenUnie wil niet minder, maar juist meer geld voor defensie. Thierry Baudet schijnt ooit gezegd te hebben dat Nederland uit de NAVO moet maar dat heeft hij schielijk weer ingeslikt. Pacifisten zijn de weeskinderen van de politiek. Toch denk ik, als maar genoeg mensen het roepen, gaat het eens gebeuren. Daarom steun ik Pax.

Omdat uw columnist behalve pacifist ook bioloog is kan de vraag gesteld worden: welk houvast vind je in de natuur voor geweldloosheid? Is de natuur nu juist niet wreed en zijn dieren niet wolven voor elkaar? Uiteraard gebruikt een roofdier geweld om een prooi te bemachtigen en een parasiet is meestal niet lief voor zijn gastheer. Maar als je binnen een soort kijkt zie je dat gevechten tussen soortgenoten overwegend ritueel zijn. Er is gebrul, uiterlijk vertoon en gekletter met geweien, maar tot echte lichamelijke schade komt het niet vaak. De Oostenrijkse bioloog Konrad Lorenz beschreef het al in 1963, in zijn boek “Das sogenannte Böse”. Hij kreeg in 1973 de Nobelprijs voor zijn werk in de gedragsbiologie, samen met zijn landgenoot Karl von Frisch en de Nederlander Niko Tinbergen. Nog steeds wordt de Engelse vertaling van Lorenz’ boek, “On Aggression”, vaak aangehaald in de biologie en daarbuiten. Lorenz stelde dat er een element van agressie zit in elk biologisch wezen. Dat is nodig om te kunnen overleven. Maar bij vrijwel alle soorten is het bijbehorend gedrag door evolutie ritueel en symbolisch geworden. Lorenz verklaarde dat door te zeggen dat agressief gedrag dat schade aanricht slecht is voor de soort, maar dat argument is achteraf onjuist gebleken. De echte verklaring werd in 1972 gegeven door de Engelse bioloog John Maynard Smith. In een uitgekiende redenering, ondersteund met een wiskundig model, kon Maynard Smith laten zien dat ritueel vechten altijd de beste strategie is. Namelijk, de vechtersbazen richten schade aan, maar lopen zelf ook schade op en zijn per saldo slechter af dan degenen die ritueel vechten en alleen escaleren als de ander dat ook doet. Maynard Smith noemde dat een “evolutionair stabiele strategie”. Als iedereen de evolutionair stabiele strategie volgt kan geen enkel individu een alternatieve strategie kiezen die meer voordeel oplevert. Het mooie is dat het voordeel geldt voor het individu, niet voor de groep. Ritueel vechten doe je niet, zoals Lorenz zei, omdat het goed is voor de soort, maar omdat het goed is voor jezelf.

Zou het een idee zijn om het concept van de evolutionair stabiele strategie een keer uit te werken als basis voor een mondiale vredesstrategie, gericht op beperking van de wapenwedloop, afschaffing van atoomwapens en opheffing van de NAVO?