Kerstplant 2021

Planten die in de winter nog groen zijn, zoals fijnspar, hulst, kerstroos en leylandcipres worden vaak gebruikt als versiering rondom de kerstdagen, als boom, in kerstkransen of bij de kerststal. Die planten dringen ook door in kerstliederen. De Engelsen zingen “Bekleed de zalen met bogen van hulst”. De Duitsers zingen “O sparrenboom” en de Fransen: “In een beetje hulst, onder de sneeuw”. Planten die groen zijn in de winter staan symbool voor weerstand, sterkte en levenskracht en worden daarmee automatisch geassocieerd met de feestdagen van de winter zoals Kerstmis. Maar welke plantensoort heeft het meeste recht op de titel “plant van Kerstmis”? Mijn voorstel is: voederwikke, Vicia sativa.

In de zomer groeit in de bermen van onze wegen een mooi kruipend plantje met paarse bloempjes. Dat is vogelwikke. Met krullende ranken aan het eind van het blad werkt de wikke zich op tussen het gras en de andere planten. Er zijn een heleboel soorten wikke, de tuinboon hoort er ook bij, evenals de heggenwikke en tientallen soorten uit Zuid-Europa en Noord-Afrika, die hier gekweekt worden. Een van die gekweekte wikkes is voederwikke.

Het is een plant die gemakkelijk opslaat uit zaad en vaak gebruikt wordt als groenbemester in de akkerbouw. De plant zorgt namelijk met zijn wortels voor beluchting van de bodem en omdat hij behoort tot de familie van de vlinderbloemen, heeft hij ook knolletjes in zijn wortels met bacteriën die stikstof binden. De plant is goed voor de vruchtbaarheid van de bodem, een natuurlijke bemester.

Nu leerde ik van een plaatsgenoot die afkomstig is uit Malta, dat voederwikke in de Maltese traditie gebruikt wordt als versiering rondom Kerstmis. Wat je moet doen is wikkezaad laten kiemen op een vochtig bedje en in het donker laten groeien. De kiemplantjes maken lange witte sprieten die met elkaar de indruk wekken van een bos engelenhaar. Dat kun je in een schaal bij de kerststal zetten. Het mooie is dat de sprieten dan geleidelijk aan groen worden. De kleurverandering draagt bij aan de mysterieuze sfeer rond dit plantje. Het is allemaal biologie natuurlijk: een plant in het donker maakt geen bladgroen, en in het licht wel, maar dat doet niks af aan de beleving.

De voederwikkekiemplantjes worden in het Maltees gulbiena genoemd. Het versieren van de kerststal kent een lange traditie op dit oerchristelijke eiland. Volkeren die relatief geïsoleerd leven ontwikkelen allerlei eigen gewoontes, een eigen cultuur en een eigen taal. De cultuur en de taal raken als het ware op drift. Ook in de biologie is dat te merken. Eilanden zijn rijk aan soorten die nergens anders voorkomen. De mensen op een eiland hebben de neiging om te gaan verschillen van het vasteland omdat nieuwe mutaties niet in een grote menigte uitverdund worden, maar binnen de eigen groep blijven. Het heeft voor- en nadelen: schadelijke mutaties kunnen sterk tot uitdrukking komen maar gunstige mutaties ook. Zowel aangeboren afwijkingen als genieën komen veel voor in dorpen en bevolkingsgroepen die erg in zichzelf gekeerd zijn.

Dat er op Malta een traditie heerst die nergens anders voorkomt hoeft dus geen verwondering te wekken. Maar wat me vooral treft is de puurheid van de traditie en de koppeling aan de oorspronkelijke betekenis van het kerstfeest. Al te vaak is onder invloed van Amerikaanse oppervlakkigheid het kerstfeest bij ons verworden tot iets waar nog nauwelijks een christelijke grondslag aan te ontdekken is.

Je kunt de sprieten van de voederwikke ook gebruiken als stro in de kribbe, de voederbak waarin Maria het kindje Jezus neerlegde. Als planten konden denken zouden ze ongetwijfeld met mij van mening zijn dat het ondersteunen en verwarmen van het kerstkind toch wel zo ongeveer het summum is van wat je als plant kunt bereiken. Daarom benoem ik de voederwikke tot kerstplant van het jaar 2021.