Kiezen uit vrije wil

Komende week woensdag en op sommige locaties al vanaf maandag, mogen we weer kiezen. Er valt iets te kiezen want er doen 37 partijen mee. Het democratisch principe gaat ervan uit dat iedereen uit vrije wil kiest. Maar gek genoeg zijn er talloze wetenschappers die beweren dat de vrije wil niet bestaat. Dat alles in onze hersenen vastligt. Zelfs voordat we een keuze denken te maken, 200 milliseconden voordat we de handeling uitvoeren, is de keuze al in onze hersenen vastgelegd. Onze vrije wil is een illusie, hoewel een plezierige, zegt Dick Swaab, niet de minste hersenwetenschapper. Hij zegt dat volgens de inzichten van de neurobiologie van volledige vrijheid bij het maken van keuzes geen sprake kan zijn. Namelijk de erfelijkheid en de ontwikkeling hebben de structuur van onze hersenen vastgelegd voor de rest van ons leven.

Zelfs Darwin heeft zich wel eens in deze zin uitgelaten. In zijn notitieboekje uit 1838 schreef hij “Het is duidelijk dat de vrije wil een illusie is, want de mens beheerst zijn handelingen, maar hij analyseert zelden zijn motieven; zijn handelingen zijn bij aanvang grotendeels instinctief en het kost veel moeite om achteraf de motieven te ontdekken.” Darwin zegt dus dat de vrije wil iets is dat pas na een keuze ontstaat, als verklaring voor die keuze. Met deze uitspraak in de hand wordt door veel mensen beweerd dat het idee van vrije wil strijdig is met de evolutietheorie.

Ik heb dit altijd een sip en somber perspectief gevonden en volgens mij is het ook niet waar. Het zou bovendien de grondslag onder het complete democratische proces weghalen, want als de vrije wil een illusie is, is ook de vrije keuze bij het invullen van een stembiljet een farce. Dan zouden de verschuivingen in politieke voorkeur, het opkomen en neergaan van politieke partijen in principe vastliggen bij de geboortes van de kiezers en verder gekanaliseerd worden door opvoeding en omgeving? Dat is niet zo.

Overigens zou een strikte ontkenning van de vrije wil ook de basis voor rechtspraak onderuithalen, want als iemand niet uit vrije wil een misdrijf begaat omdat hij niet de mogelijkheid had een andere keuze te maken, kun je dan hem het misdrijf kwalijk nemen en hem straffen?

De fout in de redenering van de hersenwetenschappers is dat ze beweren dat als de bedrading van de hersenen vastligt, dat dan ook alle gedachten die iemand kan hebben vastliggen. Dat is niet zo. Het is alleen waar als je van alle elementaire deeltjes in de hersenen de plaats en de snelheid zou kennen. Die kennis is onmogelijk te verkrijgen. Er is nog een wereld aan onzekerheid tussen het netwerk in de hersenen en de stroomstootjes die daar doorheen gaan. Met hetzelfde netwerk kun je verschillende gedachten hebben en die gedachten hangen niet alleen af van de bedrading in je hersenen bij geboorte, maar ook van veranderingen daarin, je persoonlijk geheugen, je ervaringen in het verleden en wat je op dit moment meemaakt. Omdat je eigen ervaringen, niet die van iemand anders, het netwerk van verbindingen in je hersenen beïnvloeden is de keuze die je maakt persoonlijk. Het is geen illusie, die vrije wil, het is de reële ruimte die je hebt om uit de talloze mogelijkheden die zich in een bepaalde situatie voordoen er eentje te kiezen. De vrije wil ontstaat doordat het aantal mogelijke gedachten en het aantal mogelijke handelingen zo enorm groot zijn. Je kunt ze niet allemaal overzien. Je kiest uit vrije wil vanwege de grote keuzeruimte die je hebt.

Dus ik hoop dat u bij de komende Tweede Kamerverkiezingen op het moment suprême niet luistert naar wetenschappers die de vrijheid van uw keuze ontkennen. Vertrouw op de flexibiliteit die de evolutie aan uw hersenen gegeven heeft.