Maagdelijke kreeft is verboden

Tot mijn schrik las ik dat het prachtige marmerkreeftje, mijn lieve kreeftje waarmee we op mijn afdeling zoveel proeven hebben gedaan, door de Europese Unie op een lijst van ongewenste vreemdelingen is geplaatst. Het is verboden dit dier te verhandelen of in een aquarium te kweken omdat er exemplaren kunnen ontsnappen die zich vestigen in de Nederlandse sloten en alles wegvreten. Het is een Amerikaanse soort die hier niet thuis hoort, zegt men.

Het marmerkreeftje is niet te verwarren met een andere indringer, de Amerikaanse rivierkreeft, een beest dat af en toe het land op kruipt en dan zwaaiend met zijn scharen de fietsers probeert tegen te houden. Het marmerkreeftje is veel kleiner en niet zo agressief.

De oekaze van de EU is al uitgevaardigd op 22 oktober 2014, maar was bij mij nog niet doorgedrongen. Ik kwam er pas deze week achter omdat ik in het tijdschrift “Nature Ecology and Evolution” las dat een Duitse groep het erfelijk materiaal van het marmerkreeftje nu ontrafeld heeft. Daaruit blijkt dat alle marmerkreeftjes ter wereld klonen van elkaar zijn. Dat komt omdat ze zich maagdelijk, zonder tussenkomst van mannen, voortplanten. Vrouwtjes van de marmerkreeft leggen onbevruchte eieren waaruit alleen maar vrouwelijke jonkies komen. Het is een ideaal systeem in het #MeToo-tijdperk: weg met die opdringerige mannen. Ook geen rusteloos zoeken naar een partner, geen onzekerheid of de ander het wel wil, geen gehijg en gekreun, gewoon ongestoord eieren leggen, aan de lopende band.

Het bijzondere van het marmerkreeftje is dat we ook weten wanneer het ongeveer begonnen is. Aan de Humboldt-Universiteit in Berlijn kweekten biologen in een aquarium de Amerikaanse Everglades-moeraskreeft. Tussen 1995 en 2003 is daaruit bij toeval een maagdelijke variant ontstaan. Een mannetje en een vrouwtje paarden, maar de eicellen van het vrouwtje hadden het erfelijk materiaal kennelijk in tweevoud, in plaats van in enkelvoud, zoals gebruikelijk bij eieren en sperma. Het gevolg was dat het bevruchte ei het genetisch materiaal in drievoud kreeg, namelijk twee keer van het vrouwtje en een keer van het mannetje. Normaal hebben alle dieren net als wij, twee kopieën van hun erfelijk materiaal, niet drie. Maar omdat 3 niet deelbaar is door 2 kan een driedubbel dier geen normale eieren maken. Het enige dat erop zit is om eieren te leggen zonder ze te laten bevruchten. Normaal lukt dat niet, omdat het sperma nodig is om de ontwikkeling op gang te brengen, maar kennelijk is er bij dit dier iets gebeurd waardoor het wel mogelijk werd. De beesten maken sindsdien identieke kopieën van zichzelf en hebben zich over Europa en Afrika verspreid als “The girls from Berlin”.

Maagdelijke voortplanting komt vaker voor in het dierenrijk, vooral bij insecten en kreeften (bijvoorbeeld wandelende takken, bladluizen en watervlooien). Bij pissebedden is een soort bekend met de mooie naam “Paars Drieoogje” die ook maagdelijk is en zijn erfelijk materiaal in drievoud heeft. In zeldzame gevallen komen mannetjes voor maar die hebben niks te doen. Het paars drieoogje is waarschijnlijk ontstaan uit een soort die wel mannetjes en vrouwtjes heeft, het “Zorgzaam Drieoogje”, op dezelfde manier als waarop de marmerkreeft ontstaan is uit de Everglades-moeraskreeft.

Dat er zomaar een nieuwe soort kan ontstaan via een foutje bij de voortplanting is een interessant verschijnsel in de evolutie. De goede oude Darwin dacht dat soorten altijd evolueren via een geleidelijk proces, via aanpassingen die stukje bij beetje over vele generaties tot stand komen. Maar een nieuwe soort kan ook pats-boem ontstaan, waar je bij staat.

Op mijn afdeling hebben we proeven met marmerkreeftjes gedaan in de jaren 2008 tot 2011. Daarna hebben we nog jaren die beestjes in kweek gehouden, gewoon omdat ze leuk zijn om naar te kijken. Verboden of niet, ik hou van de meisjes uit Berlijn.