Onbestaanbare seksualiteit

Op het gebied van de voortplanting is alles mogelijk in de biologie. Elke manier die je kunt verzinnen waarop twee geslachten het met elkaar doen komt in werkelijkheid ook voor. Tenminste, dat dacht ik, totdat ik het boek “The Left Hand of Darkness” van Ursula Le Guin las. De schrijfster is op 22 januari van dit jaar overleden, vandaar dat ik op haar werk geattendeerd werd. Le Guin heeft verschillende science fiction-boeken geschreven. The Left Hand of Darkness is in 1971 vertaald als “Duisters Linkerhand” en uitgegeven in de destijds beroemde science fiction-serie M=SF van Meulenhoff.

Le Guin beschrijft de planeet Gethen waar mensen wonen die ambiseksueel zijn. Iedereen is zowel man als vrouw, maar de seksuele kenmerken komen alleen tot uiting gedurende een paar dagen per maand, in een periode van “kemmer”. Als iemand in kemmer is, zoekt hij naar een ander die dat ook is en paart daarmee, of als man, of als vrouw. Het is volkomen toevallig of de mannelijke dan wel de vrouwelijke aandrang de overhand krijgt bij één van de twee; de ander neemt automatisch de tegenovergestelde rol aan. Bij een volgende kemmerperiode kan het andersom zijn, tenzij een van de twee zwanger is geworden. Dat kan iedereen overkomen; zelfs de koning is op een gegeven moment zwanger.

Als de mensen niet in kemmer zijn zie je niks aan ze. Ze zijn geen man of vrouw maar volkomen neutraal en allemaal hetzelfde. Ze lijken op een persoon die wij androgyn zouden noemen, zoals David Bowie zich soms kon voordoen, of de Zwitserse schrijfster Annemarie Schwarzenbach.

De ambiseksualiteit van de Gethen-bewoners lijkt nog het meest op de voortplanting van de poelslak. Deze dieren zijn hermafrodiet: zowel man als vrouw. Als ze elkaar tegen komen is er altijd eentje met de grootste aandrang, wat afhangt van het aantal dagen dat hij niet gepaard heeft. Die slak gaat als man, terwijl de ander in de vrouwelijke rol wordt gedwongen.

Het enige dat je zou moeten doen om vanuit de voortplanting van de poelslak naar een Gethenbewoner te komen is een cyclische seksuele activiteit toe te voegen, een steeds terugkerend broedseizoen als het ware. Bij zoogdieren en vogels komt dat vaak voor, dus zo moeilijk hoeft het niet te zijn. Waarom is er desondanks geen enkel dier op aarde dat het systeem van Gethen vertoont? Is er soms een evolutionaire barrière die het verhindert? En zouden wij als aardse mensen ook ambiseksueel kunnen worden?

Dat lijkt me nog niet zo makkelijk. Als embryo hebben wij zowel mannelijke als vrouwelijke geslachtsgangen maar echte hermafrodiete voortplanting is bij ons moeilijk te realiseren. Je hebt het mannelijk geslachtshormoon nodig om man te worden, maar je moet tegelijkertijd verhinderen dat de vrouwelijke kenmerken onderdrukt worden. Je zou de geslachtsklier in tweeën moeten splitsen, een vrouwelijke en een mannelijke helft. Vervolgens zou je zowel de mannelijke als de vrouwelijke afvoergangen in stand moeten houden. De balzak zou in tweeën gesplitst moeten worden zodat daartussen ruimte is voor de schede, en de zaadleider moet in de clitoris uitkomen. Er zijn mensen die vanwege een aangeboren afwijking aan de chromosomen of de hormoonhuishouding zowel mannelijk als vrouwelijke kenmerken hebben maar deze mensen zijn eerder te zien als interseksueel dan als functioneel hermafrodiet en meestal onvruchtbaar.

Zodra je over biologische details gaat nadenken blijkt ambiseksualiteit moeilijk realiseerbaar. De evolutie wil het wel, maar de ontwikkeling houdt het tegen. Dat is wel jammer. Als wij Gethen-mensen zouden zijn, waren we verlost van de eeuwige tweedeling tussen man en vrouw. Wat een bevrijding! We konden voelen wat de ander voelt, omdat we allemaal hetzelfde zijn, als Yin en Yang tegelijk, of zoals een dichter in Le Guins boek zegt: “Licht is Duisters linkerhand en Duister is de rechterhand van Licht. De twee zijn één”.