Overdracht van virussen door seks met oude mensachtigen

Het moet niet gekker worden. Al eerder heb ik op deze plaats uitgelegd dat het erfelijk materiaal van mensen sporen draagt van de neanderthaler en een andere oude mensensoort, de Denisovamens. Deze twee mensensoorten leefden samen met ons, tussen 90.000 en 30.000 jaar geleden in het Midden Oosten, Europa en Azië. Ze zagen er behoorlijk anders uit en hadden een andere cultuur, maar ze waren kennelijk niet zo verschillend dat ze niet kruisbaar waren met ons. Sterker nog, ze hebben het met ons gedaan. Daardoor hebben wij een aantal genen gekregen die niet van onze menselijke voorouders, maar van neanderthalers en Denisova-mensen afkomstig zijn.

Dit alles werd bekend in 2010 en was een verrassing voor alle evolutiebiologen. In de jaren daarna heeft men precies uitgezocht welke eigenschappen wij te danken hebben aan neanderthalers. Dat blijken dingen te zijn die te maken hebben met het immuunsysteem en de huid. Maar nu blijkt, in een recent artikel van Spaanse en Franse onderzoekers, gepubliceerd in het tijdschrift Molecular Biology and Evolution, dat wij bij die seksuele escapades ook virussen van neanderthalers gekregen hebben. Het betreft een virus uit de familie die baarmoederhalskanker veroorzaakt.

Baarmoederhalskanker wordt veroorzaakt door het humaan papillomavirus (HPV). Dit virus wordt overgedragen tijdens geslachtsgemeenschap. In Nederland schijnt 80% van de vrouwen er wel eens mee besmet te worden. Meestal zijn er weinig gevolgen en wordt het virus opgeruimd door de natuurlijke afweer. Maar in een aantal gevallen lukt dat niet, vooral als er veel virusdeeltjes zijn en als ze afkomstig zijn van een agressieve stam. Dan is de kans groot dat er baarmoederhalskanker ontstaat.

Artsen adviseren dat meisjes zich, voordat ze seksueel actief worden, laten inenten tegen de gevaarlijke variant van het humaan papillomavirus. Maar veel ouders willen dat niet waardoor het virus om zich heen kan grijpen en zo’n 4% van de jonge vrouwen besmet is met de kankerverwekkende variant van HPV.

Nu zou je denken dat dit soort kwesties een puur medische aangelegenheid zijn, iets wat alleen virusdeskundigen en dokters interesseert, maar het blijkt dat ook de evolutiebiologen een goede bijdrage kunnen leveren. Dat is logisch: als we beter begrijpen waar het virus vandaan komt en hoe het zich in de mens verspreidt kan dat helpen bij de bestrijding.

De Spaanse en Franse onderzoekers vergeleken meer dan 1500 virusmonsters van mensen over de hele wereld. Het bleek dat er in de mens twee groepen aanwezig zijn van de kankerverwekkende variant van HPV. Die twee groepen verschillen zo sterk van elkaar dat ze naar schatting 450.000 jaar geleden uit elkaar gegaan moeten zijn. Maar die splitsing ligt ruim vóór het ontstaan van de mens. De mens ontstond pas 200.000 jaar geleden in Afrika en migreerde 90.000 jaar geleden van Afrika naar het Midden Oosten, waar de neanderthalers toen al woonden. Als het virus gewoon samen met de mens was geëvolueerd zou je niet verwachten dat er stammen zijn die zo sterk van elkaar verschillen dat er 450.000 jaar over heen gegaan is.

De splitsing van 450.000 jaar komt ongeveer overeen met de splitsing tussen mensen en neanderthalers. Dus het kan niet anders dan dat wij een deel van ons HPV te danken hebben aan neanderthalers. De mensen die in Afrika bleven en niet naar het Midden Oosten trokken kwamen niet in contact met neanderthalers, en zijn ook gevrijwaard van de neanderthaler-variant van HPV.

Ik was in 2010 al diep geschokt over het nieuws dat mensen en neanderthalers met elkaar kruisbaar waren, iets wat ik jaren lang ontkend had in mijn cursussen. En nu blijken we bij die seks ook nog virussen opgelopen te hebben. Mooie boel!