Trix en de Javamens
In mijn cursus over de oorsprong van het leven had ik paleontoloog Anne Schulp van het museum Naturalis uitgenodigd voor een gastcollege. Met veel enthousiasme vertelde hij over het uitgraven van het Tyrannosaurus rex-fossiel. Hij had ook een dinosaurustand meegenomen die ik even vast mocht houden als ik hem weer terug gaf. Om de mythische sfeer niet te verbreken wilde ik niet vragen of het een echte was of een afgietsel. Ik houd me vast aan het idee dat ik een tand van Trix van 66 miljoen jaar oud in handen heb gehad.
Afgelopen week werd de tentoonstelling van het T. rex-fossiel met veel bombarie geopend. De toeloop schijnt zo groot te zijn dat mensen in de rij moeten staan om naar binnen te kunnen. Het is ongelooflijk wat zo’n fossiel beest teweeg kan brengen en ik ga het zeker ook bekijken want ook ik laat me imponeren door het enorme skelet, net als alle andere bezoekers, jongetjes tussen 8 en 12 jaar met hun opa’s, kinderen en volwassenen van allerlei leeftijden, toeristen van over de hele wereld.
Het is kennelijk mode geworden in de museumwereld dat je een tentoonstelling ophangt aan één iconisch object. Naar het Prado ga je vanwege de Tuin der Lusten, naar het Mauritshuis vanwege het Meisje met de Parel en naar het Rijksmuseum vanwege de Nachtwacht. Deze iconische objecten worden actief uitgevent en werken als trekpleister voor de hele collectie.
Dat heeft het nadeel dat andere objecten uit de tentoonstelling naar de achtergrond verdrongen worden. Ook Naturalis heeft een object in huis met een veel grotere wetenschappelijke waarde dan het Tyrannosaurus rex-fossiel, namelijk het schedeldak en het dijbeen van de Javamens. Een T. rex-fossiel kun je in verschillende musea ter wereld bekijken (hoewel Naturalis natuurlijk stelt dat Trix tot de allermooiste en meest complete behoort, en gelijk hebben ze), maar het originele fossiel van de Javamens is maar op één plek ter wereld aanwezig.
De Javamens werd in 1890 gevonden door de Nederlandse arts Eugene Dubois aan de oever van de Solorivier bij het plaatsje Trinil in Centraal-Java. Dubois nam de botten in een speciaal koffertje mee naar Nederland. Het fossiel van ongeveer 500.000 jaar oud is geen mens zoals wij maar een vroegere mensensoort, Homo erectus, die naar Zuid-Oost Azië migreerde en afstamt van een Afrikaanse voorouder waar wij ook van afstammen. Dat je het originele fossiel kon zien, in een kastje van gepantserd glas, achterin de benedenzaal, vond ik altijd het hoogtepunt van de grote tentoonstelling. Na de sluiting van de tentoonstellingszaal op 1 september (Trix staat opgesteld in het Pesthuis) zal het fossiel opgeborgen blijven totdat in 2018 het nieuwe gebouw geopend wordt.
Natuurlijk gun ik Naturalis zoveel bezoekers als ze aankunnen en T. rex is zeker de moeite waard, maar ik vind het jammer dat ze hun echte iconische fossiel, het fossiel waarvoor ik de halve wereld af zou reizen, het fossiel dat een historische betekenis van jewelste heeft, niet veel meer in de schijnwerpers gezet hebben.
Er valt een fantastisch verhaal te bouwen rond de Javamens en Dubois. Conservator John de Vos liet me eens achter de schermen het gipsen model zien dat Dubois gemaakt heeft van zijn “Pithecanthropus” voor de wereldtentoonstelling in Parijs van 1900. Hij toonde me ook het dagboek van Dubois waarin de schrijver met een doorhaling blijk geeft van een vlaag van inzicht: dit fossiel is een rechtop lopende aapmens. Bovendien hebben onderzoekers van Naturalis in 2014 gevonden dat de Javamens krassen maakte op de schelpen die gebruikt werden als werktuigen: allemaal ingrediënten voor een verhaal dat minstens zo sterk is als dat van Trix, en met groter wetenschappelijk-historisch belang. Ze hebben nog 2 jaar om er over na te denken wat ze met Dubois en zijn wereldberoemde fossiel gaan doen.