Amanda’s bewogen gedicht

Net als zovelen was ook ik vorige week begeesterd door de 22-jarige Amanda Gorman die een gedicht voordroeg bij de inauguratie van Joe Biden, al moest ik haar toespraak een paar keer afluisteren om het goed te begrijpen, want ze sprak poëtische taal. Maar elke keer dat je er opnieuw naar kijkt (op YouTube) valt je op hoe mooi het gedicht in elkaar zit, de vele alliteraties, de rap-talk, de versnellingen en vertragingen, het binnenrijm en de regeluiteinden die op Dylaniaanse wijze alleen maar prachtig rijmen als je ze als rijmwoorden uitspreekt. Ik zou denken dat elke leraar Engels op de middelbare school zijn leerlingen de opdracht moet geven om dit gedicht tot op de bodem uit te pluizen en vooral hardop te declameren.

In een interview met CNN vertelde Amanda dat ze eigenlijk een spraakgebrek heeft – ze kan de letter r niet goed zeggen – maar dat ze zich daar overheen gezet heeft door de tekst vaak uit te schrijven (en ongetwijfeld veel te oefenen). Toch kon ik me niet aan de indruk onttrekken dat ook haar lichaamshouding, de manier waarop ze met haar hoofd steeds licht naar voren knikte bij een reeks van allitererende woorden en de bewegingen van haar armen en handen bijdroegen aan de vloeiende presentatie.

Net zoals de woorden in een golvend ritme uit haar mond kwamen bewogen haar handen als een golf met de zinnen mee. Iedereen heeft de neiging met zijn armen te bewegen bij het spreken, zeker als je met nadruk spreekt zoals bij een officiële presentatie. Ook docenten doen dat bij een college, mezelf incluis, zag ik toen ik naar aanleiding hiervan even keek naar een stukje van mijn lezing op het Lowlands-festival van 8 jaar geleden, dat ik ook nog steeds aantrof op YouTube.

Dat bewegingen van je armen en je hoofd het spreken ondersteunen heeft een duidelijke biologische oorzaak. Het komt doordat bij zowel spreken als bewegen de kleine hersenen ingeschakeld worden. De kleine hersenen vormen een aparte structuur achter en onder de grote hersenen die ervoor zorgen dat de verschillende spieren in samenhang en in de juiste volgorde samentrekken bij gecompliceerde bewegingen. Het is vooral bekend van aangeleerde bewegingen die uitgevoerd worden zonder dat ze doordringen tot ons bewustzijn, zoals lopen en fietsen. Makers van robots weten dat lopen en fietsen zeer complexe bewegingen zijn die enorm veel coördinatie vereisen. De kleine hersenen regelen dat. Ze ontvangen informatie uit het evenwichtsorgaan, dat de stand van het lichaam in de ruimte waarneemt en wisselen die informatie uit met de grote hersenen, o.a. het motorisch centrum dat de bewegingen aanstuurt.

Maar datzelfde idee van dingen in de juiste volgorde doen wordt ook ingezet bij het spreken en bij het formuleren van gedachten. Ook woorden en begrippen moeten in een bepaalde logische volgorde staan. Terwijl men vroeger dacht dat de kleine hersenen vooral een orgaan waren voor de coördinatie van bewegingen weet men nu dat bij de mens de belangrijkste functie gelegen is in de coördinatie van mentale processen. Interessant is dat ook schrijven een beweging is, wat weer klopt met wat Amanda Gorman zei over hoe ze door te schrijven haar uitspraak kon trainen.

De evolutie van taal, een unieke verworvenheid van de mens, heeft gebruik gemaakt van een al bestaand systeem van logica en volgordelijkheid, gelegen in de kleine hersenen. Dieren gebruiken dat orgaan alleen voor de coördinatie van bewegingen, maar wij hebben het ingezet voor een nieuwe functie. Dit is zoals evolutie werkt. Amanda Gorman bewoog haar hoofd en haar handen in zo’n perfecte harmonie met de kracht van haar woorden en de rijmschema’s van haar gedicht dat ik in haar een overtuigend bewijs zag voor de samenhang tussen spraak en beweging die verankerd is in de evolutie van onze hersenen.