Ken uw feiten: crisis – welke crisis

Het jaar 2019 was een jaar van crises. Er was een kinderpardoncrisis, een stikstofcrisis, een PFAS-crisis, er was een voortdurende crisis bij de belastingdienst en een schandalige crisis bij de terugvordering van kinderopvangtoeslag. Verschillende bewindspersonen moesten het veld ruimen. Is het land echt in crisis?

2019 was ook het jaar waarin ik het boek van Hans Rosling las, getiteld “Feitenkennis”. Ik had het natuurlijk al vorig jaar moeten lezen, want het verscheen in 2018. Toch maar even om te repeteren: Rosling betoogt dat we in allerlei opzichten onze feiten niet op orde hebben. We laten ons leiden door koffiepraat, Facebook en de media, die meestal een veel negatiever beeld geven van de wereld dan ze in werkelijkheid is. Als je slimme mensen een paar simpele vragen stelt over de groei van de wereldbevolking, over het percentage meisjes in lage-inkomenslanden dat de basisschool afmaakt, over de gemiddelde levensverwachting ter wereld, blijkt dat bijna iedereen de antwoorden fout heeft. En niet zomaar fout, maar systematisch fout, zelfs slechter dan een chimpansee die de antwoorden blind invult. Dus, zegt Rosling, mensen hebben een verwrongen en veel te negatief beeld van de werkelijkheid. Ze moeten de feiten kennen!

Toen ik de eerste drie hoofdstukken van het boek gelezen had, dacht ik: dat kan niet waar zijn. De wereldbevolking groeit tegen de klippen op door de ongelimiteerde vruchtbaarheid in de derde wereld en het Midden-Oosten, dacht ik. We bereiken deze eeuw een aantal van 12 miljard mensen en er is geen werk, geen voedsel, en zelfs geen ruimte voor zoveel mensen. Maar ingedachte het thema van Roslings boek zocht ik gegevens op van het World Fertility Review 2019. Wat blijkt? De gemiddelde mondiale fertiliteit is sinds 1965 gedaald van 5 naar 2,5 kind per vrouw in 2017 (2 is het vervangingsniveau). Er zijn nog 71 landen die boven de 2,5 zitten en 107 eronder. En het allerbelangrijkste: er is geen land ter wereld waar het vruchtbaarheidscijfer niet dalende of stabiel is. Dus ja, de wereldbevolking groeit, maar wat eraan gedaan kan worden is al gebeurd. De groei is grotendeels toe te schrijven aan het toetreden van een grote groep jonge mensen tot de vruchtbare leeftijdscategorie en het minder snel verdwijnen van oude mensen doordat iedereen steeds langer blijft leven. Zodra die prop is weggewerkt zal de wereldbevolking niet meer groeien.

Je moet wel beseffen dat Rosling selectief is in zijn voorbeelden, want terrorisme neemt wel degelijk toe, het draagvlak voor immigratie in Europa en de Verenigde Staten neemt af en de biodiversiteit gaat hollend achteruit. En ik voeg eraan toe dat het aantal idiote presidenten ter wereld gestaag toeneemt. Tegen Rosling kun je ook inbrengen dat hij vooral kijkt naar statistische gegevens, dingen die in getallen kunnen worden uitgedrukt en niet naar het soort feitenkennis dat ik mijn studenten leer: feiten over hoe dingen werken, wat de oorzaken zijn van veranderingen en wat de samenhang is tussen de dingen die gebeuren.

Wat ik het meest kan waarderen is dat Rosling pleit voor redelijkheid in het omgaan met een “crisis”: laat je niet op stang jagen door getetter dat van één kant komt (klimaatalarmisten evenals immigratieonheilsprofeten); belicht een probleem van meerdere kanten en zoek de nuance. Baseer je mening bovenal op verifieerbare gegevens. “Een hoopvol boek”, zei Barack Obama over “Feitenkennis”.

Economen verwachten een nieuwe crisis in 2020, omdat de economische groei schijnt tegen te vallen. De Europese Bank slaagt er maar niet in, met welke rentedaling dan ook, om de economische groei aan te wakkeren. Ik zou denken: God zij dank dat we niet steeds door blijven groeien. Met het boek van Rosling in mijn achterhoofd terugkijkend op het jaar 2019 kijk ik ook naar het komend jaar. Kom maar op met die crises.