De bodem is … vitaal stof

Bij de Peter Doelman-lezing die ik mocht houden op het BodemBreed-congres van 30 november vorig jaar heb ik één cruciaal aspect van de nalatenschap van Peter niet genoemd. Hoe kon ik dat vergeten! Gelukkig heb ik deze column nog om het recht te zetten.

Ik noemde bij de lezing het boek “Vital Soil” dat ik beschouw als de belangrijkste bijdrage van Peter aan de bodemwetenschap. Maar ik had erbij moeten zeggen dat de titel van het boek geïnspireerd is op een boek van de Nobelprijswinnaar Christian de Duve getiteld “Vital Dust”, dat verscheen in 1995. Dit is een zeer goed geschreven en inspirerend boek over de evolutie van de aarde, het ontstaan van het leven, de evolutie van de dieren, het ontstaan van zelfbewustzijn en de toekomst van de mens.

Het boek straalt precies dezelfde ambitie en positieve onverschrokkenheid uit als Peter Doelman bedoelde met zijn “Vital Soil”. De Duve zegt: Er zijn talloze boeken geschreven over het ontstaan van het leven en ook over de evolutie van de biodiversiteit, de hersenen, de structuur van de maatschappij, de toekomstige evolutie en de betekenis of het afwezig zijn daarvan. Niemand heeft het in zijn hoofd gehaald om al deze onderwerpen in één boek tegelijk te behandelen, om de simpele reden dat niemand meer dan één of twee van zulke onderwerpen voldoende kan beheersen. Toch moet zo’n boek geschreven worden want we moeten het heelal en onze plaats daarin begrijpen. Overduidelijk beweegt De Duve zich buiten de grenzen van zijn eigen vakgebied maar hij doet dat met zoveel elan dat er een overtuigende synthese ontstaat.

Het ontstaan van het leven lijkt een uitermate onwaarschijnlijke gebeurtenis, maar feitelijk was er niet meer dan 500 miljoen jaar voor nodig na het ontstaan van de aarde. Drieëneenhalf miljard jaar geleden leefden al de eerste bacteriën. De gemeenschappelijke voorouder van al het leven verscheen waarschijnlijk tussen 3.8 en 4 miljard jaar geleden, terwijl de aarde zelf niet ouder is dan 4.5 miljard jaar.

De relatief korte tijd tussen het ontstaan van de aarde en het ontstaan van het leven suggereert dat de stappen die nodig waren om de eerste cellen in elkaar te zetten een hoge mate van waarschijnlijkheid hadden onder de toen heersende omstandigheden. Het lijkt erop dat het leven wel moest ontstaan zodra de omstandigheden dat toelieten. Kennelijk volgt dit uit de structuur van de materie. De materie is “vitaal stof”. Het leven is niet ontstaan via een uitermate onwaarschijnlijke combinatie van gebeurtenissen die ieder een minieme kans hadden om zich voor te doen, nee, het ontstaan van het leven is een noodzakelijk gevolg van de fysische, chemische en biologische krachten die volgen uit de structuur van de materie.            In het laatste synthetiserende hoofdstuk van het boek “Vital Soil” presenteert Peter Doelman zijn vier geboden voor de beoordeling van de bodem. Waarschijnlijk vond hij tien geboden een beetje te ver gaan, of was het een vorm van nederigheid die de positie van de bodem ten opzichte van de hemel aangeeft? Die vier geboden stralen eenzelfde ambitie uit als die je vindt bij De Duve.

Ik ben dol op mensen die grote vragen durven aan te pakken. Bestaat de bodem ook uit vitaal stof? Is het bodemleven, met al zijn biodiversiteit en zijn herstellend vermogen een onvermijdelijk gevolg van de fysica, de hydrologie en de chemie van de bodem en vormt ze daarmee een organische eenheid? Volgens Peter Doelman wel. En hij had gelijk. Dat wilde ik nog maar eens gezegd hebben.