De mens die zijn doden begroef in een grot
De ontdekking haalde afgelopen dinsdag zelfs het NOS-journaal: onderzoekers hebben in het Rising Star-grottencomplex in Zuid Afrika een nieuwe, moeilijk te bereiken kamer ontdekt met nog meer fossielen van de naledi-mens. Al eerder, in 2015, publiceerden dezelfde onderzoekers de vondst van een groot aantal fossiele overblijfselen van deze mensensoort in een andere holte van de grot, de Dinaledi-kamer. De mensachtige fossielen werden daarom Homo naledi genoemd. Het nieuwe materiaal komt uit een soortgelijke kamer, alleen te bereiken via doorgangen die op sommige plaatsen niet wijder zijn dan 25 cm.
Wat vooral zo opvallend was van het eerdere materiaal, maar ook van de nieuwe vondsten, is dat ze zo compleet zijn: niet een paar lossen tanden en kiezen of stukken van een been, maar hele skeletten heeft men gevonden, afkomstig van meerdere individuen.
En alsof dat nog niet voldoende was, presenteert men nu ook een geslaagde datering: de fossielen zijn tussen 236.000 en 335.00 jaar oud. Dat zegt u waarschijnlijk niet zoveel, maar de evolutiebiologen staan paf. Gedacht werd namelijk dat ze veel ouder waren. Ik had zelf nota bene in ons boek over de evolutie van de mens Homo naledi geschat op 2 miljoen jaar geleden. De publicatie uit 2015 bevatte namelijk geen datering en op basis van het primitieve uiterlijk van de schedel schatte ik in dat het een vroege vertegenwoordiger moest zijn van Homo ergaster, een oudere soort die in Afrika leefde tussen 2 miljoen en 600.000 jaar geleden. Nou ja, ik zat er volledig naast! En met mij vele andere evolutiebiologen.
Om het verhaal compleet te maken geeft ook de aanwezigheid van zoveel fossielen bij elkaar, in twee verschillende kamers van het grottencomplex, ook te denken. De Zuid-Afrikaanse onderzoekers interpreteren de grot als een begraafplaats. Ze vinden geen fossielen van dieren in de grot, wat je wel zou verwachten als het materiaal bijvoorbeeld van het oppervlakte in een gat gespoeld was en zo samen met menselijke resten in de ondergrondse kamers terecht gekomen was. Ook het feit dat de skeletten zo compleet zijn duidt erop dat ze afkomstig zijn van lichamen die daar intact neergelegd zijn.
Maar hoe bereikten die primitieve mensen de afgelegen kamers van de grot? En waarom deden ze dat? Hadden ze soms een begrafenisritueel? Bij dieren is dat uiterst zeldzaam. Over het algemeen hebben dieren geen benul van soortgenoten die dood zijn en ze kijken er niet naar om. Men veronderstelt dat hetzelfde geldt voor de primitieve mensen. Besef van de dood en verering van de overledenen worden altijd gezien als dingen die voorbehouden zijn aan onze eigen soort, Homo sapiens. Zelfs de verhalen dat neanderthalers hun doden begroeven met rituele accenten zoals schedels van holenberen, worden door evolutiebiologen met scepsis ontvangen. Maar misschien moeten we daar nu anders over gaan denken.
Dus, lieve lezer, ik hoop dat u mij vergeeft. De fossielen van Homo naledi zijn veel jonger dan ik dacht Ze komen zelfs dicht in de buurt van het ontstaan van Homo sapiens, 200.000 jaar geleden. Maar het is niet waarschijnlijk dat Homo naledi onze directe voorouder is. Daarvoor zijn de hersenen te primitief. Mogelijk is de naledi-mens een eenzaam overgebleven afstammeling van de oudere soort Homo ergaster. Een groep geïsoleerd levende mensen ontwikkelt vaak primitieve kenmerken. We zien dat ook bij de “hobbit”, de Floresmens, die zonder contact met zijn soortgenoten op het eiland Flores leefde en een heel klein hersenvolume kreeg.
U raakt het spoor bijster natuurlijk. Maar neem van mij aan: de spectaculaire vondsten van deze week roepen weer een hele serie nieuwe vragen op. Het is niet anders, zo gaat dat in de wetenschap. En ik beloof u dat ik in een volgende druk van ons boek de stamboom zal corrigeren.