Het vreemde geval van de oranje petunia’s

Het nieuws haalde zelfs het wetenschappelijke toptijdschrift Science: oranje petunia’s ontdekt! Ongeveer twee jaar geleden zag de Finse bioloog Teemu Teeri in een bloembak op het station van Helsinki oranje petunia’s staan. Als plantenbioloog wist hij dat oranje petunia’s van nature niet bestaan. Petunia’s hebben alle mogelijke kleuren, maar de plantenkwekers waren er nog nooit in geslaagd om met klassieke veredelingsmethodes oranje petunia’s te produceren. Wel wist Teeri dat in 1987 Duitse onderzoekers van het Max Planckinstituut een keertje oranje petunia’s gemaakt hadden via genetische modificatie. De biologen hadden een gen uit maïs ingebracht in een petunia-plant waardoor de synthese van bloempigmenten een beetje bijgebogen werd en de bloem een zalmachtige kleur kreeg. Teeri plukte een stukje plant af en nam het mee naar het laboratorium. Na onderzoek bleek dat deze oranje petunia inderdaad de genetische modificatie in zich droeg die dertig jaar geleden gemaakt is.

Nadat het bekend gemaakt was leidde het voorval tot opwinding bij alle autoriteiten belast met de inspectie van voedselveiligheid, in Europa en de Verenigde Staten. In geen enkel land is namelijk ooit een vergunning aangevraagd om genetisch gemodificeerde petunia’s te kweken of te verkopen. Oranje petunia’s zijn illegaal. Ook in Nederland werd snel een onderzoek ingesteld. Ik kreeg daar drie weken geleden mee te maken in mijn functie als voorzitter van de subcommissie Landbouw van de COGEM, een wetenschappelijke adviesraad die de minister adviseert over veiligheid van genetisch gemodificeerde planten. Of we subiet advies konden geven over de mogelijke effecten van oranje petunia’s voor de volksgezondheid en het milieu?

Omdat petunia’s niet gemaakt worden om op te eten is er weinig aan de hand. Zelfs als iemand per ongeluk een oranje petuniabloem in zijn mond zou stoppen of als een kind een plantenbak vol petuniabloemen zou opeten, is nog niet voor te stellen dat daar enig nadelig effect van uit zou gaan. Ook is het uitgesloten dat de oranje kleurstof slecht is voor het milieu omdat het een natuurlijke stof is die voorkomt bij veel andere planten zoals aardbeien en bonen. Vandaar dat wij de minister geadviseerd hebben dat er geen risico is voor de volksgezondheid of het milieu. Maar de oranje petunia’s zijn wel illegaal. De minister heeft besloten dat ze onmiddellijk teruggehaald moeten worden van de kwekers en dat alle oranje petunia’s vernietigd moeten worden.

De vraag is hoe de genetisch gemodificeerde petunia’s in de handel gekomen zijn. Nadat de Duitsers in 1987 het trucje hadden laten zien heeft in 1995 de Nederlandse Zaadunie gerapporteerd dat ze een verbeterde genetische modificatie ontwikkeld hadden waardoor oranje petunia’s commercieel interessant zouden kunnen worden. Je zou denken dat vooral voor Nederland een oranje variëteit van een bloem een hoge handelswaarde heeft. Maar kennelijk zag men er toch geen brood in want er is geen vergunning aangevraagd. Voor planten die gekweekt zijn met klassieke veredeling is dat niet nodig, maar planten met een genetische modificatie, die genen in zich dragen die er niet van nature in kunnen komen, zijn aan een strenge toelatingsprocedure onderworpen.

Waarschijnlijk is de oranje petunia jaren geleden bij wijze van experiment ergens in een laboratorium gemaakt, en vervolgens is het zaad per ongeluk gemengd met zaad van andere variëteiten. Toen de oranje bloemkleur ergens opdook maakte niemand zich meer druk om de genetische modificatie. Al die tijd hebben we geleefd met een genetisch gemodificeerde plant en niemand is er slechter van geworden.

Maar goed, nu zijn ze weg, die vreemde petunia’s. De veredelingsbedrijven zullen bovendien gedwongen worden om hun planten beter in de gaten te houden. Dat zal wel steeds moeilijker worden omdat de moderne genetische technieken haast geen sporen achter laten. De discussie over genetische modificatie heeft vorige maand een nieuwe fase bereikt.