Oefening in Grieks
Als gymnasiast met vijf jaar Grieks achter mijn kiezen ben ik bijzonder verguld dat we met het coronavirus ook het Griekse alfabet aan het repeteren zijn. Ik heb vroeger dat alfabet uit mijn hoofd geleerd en het gaat er nooit meer uit hoewel het volkomen onnuttige kennis is. Dat heb ik wel meer met kennis waar je weinig aan hebt, die onthoud ik goed. Andere dingen waar je wel wat aan hebt zoals namen van mensen en hun verjaardagen kan ik weer veel slechter onthouden.
Ik schrijf omikron met een k, want het is Grieks nietwaar; de c bestaat niet in het Grieks. Amerikanen hebben geen klassieke opleiding gehad dus die maken er een c van. De Nederlandse kranten hebben de k aangehouden, maar wetenschappers schrijven omicron, dus op den duur zal de c het wel winnen.
In ieder geval is omikron de vijftiende letter van het Griekse alfabet. We kennen alfa (de Britse variant) en delta (de Indiase) maar het is een beetje flauw om de virussen te noemen naar het land waar ze voor het eerst ontdekt zijn, vandaar dat de Wereldgezondheidsorganisatie nu volledig op Griekse letters is overgegaan. Na delta komen er nog tien Griekse letters voor je bij omikron bent. De tussenliggende varianten bestaan ook maar trekken minder de aandacht omdat ze niet zo gevaarlijk zijn. De WHO onderscheidt onbelangrijke, belangwekkende en zorgwekkende varianten. Van een zorgwekkende variant is sprake als hij schadelijker is, gemakkelijker wordt overgedragen of zich onttrekt aan de vaccins. Bovendien heeft men de letters nu en xi overgeslagen. Dat zijn typografisch een beetje lastige letters (nu ziet eruit als een v) en xi lijkt te veel op de naam van de president van de Volksrepubliek China. Vandaar dat we nu met de dertiende coronavariant bij de vijftiende Griekse letter zijn aangeland.
Het is trouwens een gigantische klus om al die virusvarianten bij te houden. Elke dag ontstaat er wel ergens een nieuw coronavirus en intussen zijn er al miljoenen gerapporteerd. Maar niet alle verschillen zijn belangrijk. Veel veranderingen in het erfelijk materiaal hebben geen gevolgen voor de eigenschappen van het virus. Niet elke mutatie is schadelijk, gelukkig. Maar het virus reproduceert zich heel snel zodat er behalve talloze onschadelijke ook enkele beroerde mutanten ontstaan.
De omikronvariant is bijzonder omdat hij een heel stel mutaties tegelijk heeft. Er zijn geen tussenliggende varianten bekend die stapsgewijs naar omikron voeren. Hij stamt ook niet af van alfa of delta. Het lijkt erop dat omikron een sprongetje heeft gemaakt in de wereld van de coronavirussen. Misschien is er een stukje van een ander virus ingekomen. Omikron is niet geëvolueerd volgens het principe van kleine stapjes zoals Darwin dat beschreef.
In de evolutiebiologie staat dit bekend als versnelde evolutie. Op sommige momenten in de evolutionaire geschiedenis ontstaat plotseling heel veel nieuwigheid, terwijl er daarna weer een periode aanbreekt waarin weinig gebeurt. Sprongen in de evolutie ontstaan als de omstandigheden plotseling anders worden, bijvoorbeeld als dieren die eerst in het water leefden nu op het land gaan leven, of als ze ander voedsel gaan eten of te maken krijgen met roofdieren die er eerst niet waren. Ook door uitkruising met een andere soort kunnen nieuwe varianten ontstaan. Evolutiebiologen weten heel goed hoe natuurlijke selectie werkt, maar dat is de helft van het verhaal. Nieuwigheid moet eerst ontstaan voordat selectie zijn werk kan doen. Het ontstaan van nieuwigheid is slecht begrepen, nu ook weer met omikron. Virussen gedragen zich in de evolutie niet anders dan dieren, alleen gaat het bij virussen vele maken sneller omdat ze zo’n korte cyclus hebben en veel fouten maken bij het kopiëren van het erfelijk materiaal.
Voorlopig zal het virus doorgaan met nieuwe varianten te genereren. Maakt u zich maar alvast op. Er zijn er nog negen te gaan tot de laatste letter, omega; de volgende is pi.