Wimpers als stofvangers

“Het stof bleef hangen in mijn wimpers”, schreef Nadia Ezzeroili, verslaggeefster van de Volkskrant vanuit Al Hoceima, in het noorden van Marokko. Ik ben nooit in Marokko geweest, maar ik weet van andere plaatsen in de regio dat het daar ontzettend stoffig kan zijn omdat de straten in de woonwijken van de stad vaak niet geasfalteerd zijn, zelfs geen klinkers hebben, waardoor elke auto die voorbij rijdt een enorme stofwolk achter laat.

“Dat heb ik nou nooit” zei ik tegen mijn vrouw, “dat er stof blijft hangen in mijn wimpers”. “Nogal wiedes”, antwoordde mijn vrouw, “Jij hebt helemaal geen wimpers”. En gelijk heeft ze. Ik heb de verovering van mijn vrouw niet te danken aan mijn mooie wimpers. Gelijk vroeg ik me af: waar dienen die oogwimpers eigenlijk voor?

Oogwimpers zijn geen menselijke uitvinding, want alle zoogdieren hebben ze, hoewel ze niet overal even groot zijn. Het valt op dat koeien, varkens, kamelen, paarden en giraffen erg lange wimpers hebben. Primaten zoals chimpansees en gorilla’s hebben ook wimpers, maar die zijn weinig opvallend. Korte wimpers komen voor bij egels, miereneters en armadillo’s, om er maar een paar te noemen. Er lijkt op het eerste gezicht weinig peil op te trekken.

Biologen hebben verschillende theorieën opgesteld voor de mogelijke functie van wimpers. Ten eerste zouden het stofvangers kunnen zijn die verhinderen dat stofdeeltjes in je ogen komen en het hoornvlies irriteren. Dat was het effect dat Nadia opmerkte in Al Hoceima. Maar anderen hebben gesteld dat de primaire functie van de oogwimper een sensorische is: je wimper werkt als een tasthaar zodat je in een reflex je ooglid dicht kunt doen als er een voorwerp op je oog af komt. In dat geval werken de wimpers dus hetzelfde als de snorharen van een kat.

Maar de meest uitvoerige studie naar de functie van wimpers, gepubliceerd in 2015 door onderzoekers van het Georgia Institute of Technology, zoekt de verklaring in de bescherming tegen uitdroging. Lange oogwimpers leiden de luchtstroming van de oogbol af, waardoor sterke uitdroging vermeden wordt. Maar de wimpers moeten ook weer niet te lang worden omdat ze dan juist de lucht naar de oogbol geleiden en uitdroging juist weer bevorderd wordt. Met een wiskundig stromingsmodel, gebaseerd op natuurkundige principes, konden de onderzoekers aantonen dat de optimale wimperlengte gelijk is aan één derde van de breedte van de oogbol. Bij die verhouding wordt het grootste beschermingseffect bereikt. En uit het onderzoek bleek ook dat de zoogdieren gemiddeld genomen ook aan dit criterium voldoen. Het verhaal klopt ook goed met de relatief lange wimpers van koeien, kamelen en paarden, hoefdieren waarvan veel soorten in het open veld leven en dus direct te maken hebben met het uitdrogend effect van de wind. De apen daarentegen, die in de bescherming van de bomen leefden, hadden geen lange wimpers nodig.

Het lijkt een overtuigend verhaal maar of het voor de mens ook geldt is de vraag. Ben ik zo slecht af met die korte wimpers van mij? Het zou me niet verbazen als er in de evolutie van de mens ook een element van seksuele selectie zit. Lange wimpers zijn een schoonheidsideaal, vooral bij vrouwen, omdat ze de grootte van de ogen accentueren. Grote ogen dragen bij aan een jong gezicht, iets waarvan we weten dat mannen er een voorkeur voor hebben. In aanleg hadden wij, als een uit de bomen gekomen primaat, geen grote wimpers, maar door seksuele selectie zijn ze langer geworden; omdat ze bij de vrouw een voordeel hadden werden ze bij de man ook langer. Dat is mijn verhaal.

Dus, beste Nadia, ongetwijfeld heb je mooie lange wimpers, anders kon er geen stof in blijven hangen. Dat is mooi meegenomen, maar bij de biologische functie ligt ergens anders.